ROMAŃSKI KOŚCIÓŁ ŚW JANA I ŚW KATARZYNY W ŚWIERZAWIE
W pięknej i malowniczej dolinie rzeki Kaczawy odnaleźć można wiele ciekawych zabytków z różnych okresów. Jest też kilka kościołów romańskich np. w Lubiechowej, Świerzawie, Nowym Kościele, czy w Złotoryi. Ten stojący na peryferiach Świerzawy należy do najcenniejszych. Późnoromańska budowla dotrwała szczęśliwie do naszych czasów w prawie niezmienionej formie, co jest nieczęstym przypadkiem na naszych ziemiach. Kościółki romańskie na Dolnym Śląsku nie są zbyt liczne. Zasługują jednak na szczególną troskę z naszej strony, gdyż najczęściej są materialnym świadectwem polskości tych ziem. Powstawały bowiem w czasach, kiedy Piastowie Śląscy mówili jeszcze po polsku - o czym czasami zapominamy...
Zbudowany jest z kamienia łamanego (ściany) oraz z piaskowca, z którego wykonano narożniki, portale i kolumny oraz służki i ościeża okienne. Powstał w miejscu wcześniejszego, drewnianego kościoła wzmiankowanego już w roku 1195. Obecny kościół wymienia się w kronikach po raz pierwszy w 1268 roku, choć samą budowlę datuje się na rok 1230. Świątynia służyła ludności polskiej zamieszkującej okolice Świerzawy jako kościół parafialny jeszcze przed lokacją samego miasta. Po wybudowaniu większego kościoła w środku miasta, świątynia stała się kościołem cmentarnym.
Kościół p.w. św Jana i św Katarzyny Aleksandryjskiej stoi na niewielkim wzniesieniu, przy drodze z Wojcieszowa do Złotoryi. Otoczony jest kamiennym murem z bramą
W jesiennych klimatach i barwach jest wprost uroczy
Otacza go kamienny mur z resztkami ganków oraz typowym samborzem, stanowiącym klasyczny przykład inkastelacji kościoła. Jest to budowla jednonawowa, orientowana, z prezbiterium wydzielonym łukiem tęczowym i zakończonym półkolistą apsydą. Wieża została dobudowana do korpusu kościoła w 1507 roku i jest późnogotycka. Dobudowanie wieży zasłoniło ale i uchroniło przed czynnikami atmosferycznymi przepiękny portal romański. Do północnej ściany nawy, jeszcze w wieku XIII dobudowano zakrystię. Wymiary wewnętrzne - nawa 17,5 x 11,5 m, prezbiterium 8,5 x 8,5 m. Nawę przykryto drewnianym stropem i podparto dwoma jodłowymi słupami. Prezbiterium posiada sklepienie krzyżowo-żebrowe. Mur otaczający świątynię powstał jako obronny w okresie najazdów husyckich. W jego południowych fragmentach wmontowano szereg płyt nagrobnych z byłego, przedwojennego cmentarza.
Szeroka brama w murze obronnym wprowadza na południową ścianę kościoła
Po lewej rzut na wysokości przyziemia, z prawej na wysokości okien naw bocznych
Zdjęcie pochodzi z książki : Zygmunt Świechowski "Architektura na Śląsku do połowy XIII wieku" ;
Przez krótki okres czasu z kościoła korzystali ewangelicy, którzy pozostawili po sobie drewniane empory z roku 1562. W kościele znajdował się też cenny, gotycki ołtarz szafkowy z 1498 r autorstwa ucznia Mistrza z Koszatek (Koszatki koło Mlada Bolesalv w Czechach), wywieziony do kościoła św. Marcina w Poznaniu.
Powyżej zdjęcie ołtarza wykonane przed wojną. Poniżej zdjęcie powojenne kiedy jeszcze ołtarz stał na swoim miejscu
Zdjęcie pochodzi z książki : Zygmunt Świechowski "Architektura na Śląsku do połowy XIII wieku" ;
W Muzeum Narodowym we Wrocławiu obejrzeć można piękny, malowany na desce obraz czeskiego malarza, znany jako Trójca Święta ze Świerzawy lub Tron Łaski ze Świerzawy - obraz powstały przed 1345 rokiem, a znaleziony na strychu plebanii tutejszego kościoła jeszcze przed II wojną światową. W 1998 roku w kamiennym relikwiarzu znaleziono cenne relikwie zapieczętowane pierścieniem biskupa z Kulmbach z pogranicza bawarsko-frankońskiego.
Półkolista apsyda oświetlana jest poprzez trzy zgrabne romańskie okienka. Wszystkie trzy zachowały oryginalne kolumienki stojące na rzeźbionych bazach i zakończonych ozdobnymi głowicami
Poniżej świątynia od południowego-wschodu z zakrystią
Ściana północna nawy i prezbiterium została przepruta oknami gotyckimi
Na południowej ścianie zewnętrznej nawy, poniżej krawędzi dachu zobaczyć można słabo widoczne ślady polichromii wychodzące spod tynku, a lepiej widoczne na zdjęciu poniżej (ocalała górna część ukrzyżowania)
W górnej części malowidła widoczny pas ochry będący pozostałością obramienia malowidła. Zachowały się zarysy postaci Ukrzyżowanego Chrystusa - ręce, głowa i górna partia torsu. Po lewej i prawej nieczytelne już dziś pozostałości malowidła. Czas powstania fresku jest bliżej nieokreślony
Okienko południowe różni się nieco od pozostałych bardziej dopracowanymi detalami. Poniżej głowica lewej kolumienki okienka, zdobna w motywy roślinne
Niewielkie romańskie okienka w apsydzie mają wiele uroku, a to za sprawą zgrabnie wkomponowanych w ich ościeża wałków i kolumienek z ozdobnymi głowiczkami. Na Dolnym Śląsku w okienkach romańskich kolumienki pojawiają się na początku XIII w, te w świerzawskim kościele pochodzą z 1230 roku i należą do najładniejszych
W latach 70 ubiegłego wieku podczas prac konserwatorskich, pod warstwą tynku natrafiono na pięć warstw późnoromańskich malowideł ściennych z okresu od XIII w począwszy. Warstwy młodsze zdjęto, pozostawiając na miejscu tę najstarszą. Tematyka malowideł jest wieloraka ale nawiązuje do historii zbawienia. Jedno z malowideł opowiada legendę o św Katarzynie Aleksandryjskiej. Jest to ponoć najobszerniejsze z malowideł o tej tematyce w całej Europie. Naukowcy rozpoznali w ocalałych fragmentach sceny oddawania czci bóstwom pogańskim, prowadzenie Katarzyny do więzienia, odwiedziny anioła i spalenie na stosie filozofów :) . Kolejny cykl uwidacznia ptaki, zwierzęta i rośliny tworzące "Drzewo Życia", powtórzone jako motyw w tympanonie portalu głównego świątyni. Podczas prowadzenia prac konserwatorskich, dokonano transferu niektórych warstw malowideł, a następnie wyeksponowano je wtórnie w gotyckich wnętrzach Muzeum Regionalnego w Jaworze (zdjęcia poniżej) oraz na Wydziale Restauracji i Konserwacji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.
Muzeum Regionalne w Jaworze - gotyckie wnętrze dawnego kościoła. W apsydzie wyeksponowano fragmenty malowideł pochodzących z kościoła Św. Katarzyny w Świerzawie, 2 ćwierć XV w.
Muzeum Regionalne w Jaworze - fragmenty malowideł
Muzeum Regionalne w Jaworze - ocalałe fragmenty malowideł z II i IV warstwy malarskiej z apsydy kościoła Św. Katarzyny w Świerzawie, 2 ćwierć XV wieku
Muzeum Regionalne w Jaworze - Chrystus przed Herodem - fragment II warstwy, 2 ćwierć XV wieku
Stary żelazny krucyfiks ładnie się komponuje z całością
Zdjęcia pochodzą z książki : Zygmunt Świechowski "Architektura na Śląsku do połowy XIII wieku" ;
Wnętrze świątyni może zaskoczyć ilością światła
Półkoliście zakończoną apsydę zdobić musiał piękny fresk - jak przystało na epokę - przedstawiający Chrystusa Pantokratora. Obecnie jest mało czytelny
Freski w apsydzie należą do najstarszych w kościele
Na ścianie i sklepieniu apsydy, podczas prac konserwatorskich odkryto aż cztery warstwy malowideł. Najstarszą z nich , wykonaną zapewne w drugiej ćwierci XIII wieku, tworzą przedstawienia związane z symboliką Drzewa Życia. Jest to malowidło linearne, monochromatyczne o brunatnoczerwonym swobodnym rysunku, wykonane na cienkiej pobiale pokrywającej tynk, którego powierzchnia powtarza nierówności wątku. W malowidle wyróżnić można trzy poziome strefy wyznaczone pasami ornamentu. W strefach dolnej (poniżej okien) i środkowej (między oknami) dominują przedstawienia fantastycznych zwierząt (ptaków, czworonogów, ryb), przeważnie w parach, o układzie antytetycznym. W strefie górnej (sklepienie) występuje wyłącznie ornament: u spływu sklepienia złożony z elementów w kształcie odwróconego serca z palmetą w środku, wyżej biało-czerwona szachownica, a w kluczu sklepienia bujne, bogato rozgałęzione wici roślinne.
W centralnym punkcie apsydy - zgodnie z kanonem średniowiecznej sztuki zdobniczej Chrystus Pantokrator w mandorli
Centralną część sklepienia zajmuje duża postać Chrystusa Pantokratora w mandorli. Po bokach stoją Maria i Jan Chrzciciel, a ponad i pod nimi umieszczone są symbole czterech ewangelistów. Od dołu malowidło zamyka pas dziewięciu medalionów o kształcie obciętego dołem koła z wizerunkami nie zidentyfikowanych świętych. Całość jest słabo czytelna i wymaga uważnej obserwacji.
Dobrze widoczne zarysy postaci w łuku tęczowym okna i na lewo od okna
Rysunek pochodzi z pracy "Edward Kosakowski - Malowidła ścienne w absydzie kościoła p.w. św. św. Jana Chrzciciela i Katarzyny w Świerzawie - problemy
konserwatorskie - Ochrona Zabytków 44/3 (174), 191-200"
konserwatorskie - Ochrona Zabytków 44/3 (174), 191-200"
Na jednej ze ścian wydrapano ciekawe rysunki. Można się tu dopatrzeć gry w młynka, czy plecionki skalbmierskiej.
Powyżej zbiór fantazyjnych zwierząt, ptaków, ryb, żyrafy, kota i innych - to najstarszy cykl malowideł odkrytych w kościele
Ścianę północną zdobią sceny z żywota św. Katarzyny Aleksandryjskiej
Święta Katarzyna pochodziła z królewskiego rodu, z egipskiej Aleksandrii i według podań i legend poniosła śmierć męczeńską w wieku lat 18. Obdarzona była wyjątkową urodą i mądrością, dlatego też o jej rękę starało się wielu znaczących kandydatów, co było nie do przyjęcia dla świętej, która złożyła śluby czystości, by umacniać innych w wierze. Do śmierci świętej przyczyniła się jej niezachwiana postawa orędowniczki wiary, która nawet w wyniku okrutnych tortur nie szukała kompromisu ze światem, a broniła swoich przekonań w słynnej dyspucie teologicznej zapędzając w kozi róg 50 uczonych mężów, co jednak nie uchroniło jej przed łamaniem kołem. W ikonografii św. Katarzynę znajduje się, jako młodą i piękną dziewicę, w bogatej sukni, z księgą w dłoni i atrybutami jej męczeństwa (koło zębate, miecz), u jej stóp leży niekiedy głowa lub postać cesarza Maksencjusza.
Świetnie zachowane okno romańskie w apsydzie, obok po prawej piscina lub dawne sakramentarium - nigdy nie jestem pewien
Epitafia pochodzą z okresu przynależności kościoła do ewangelików
Jeden z lepiej zachowanych rysunków naściennych. Uwagę zwraca również elegancka w formie głowica romańskiej kolumienki okiennej
Skromna kamienna chrzcielnica pochodzi z XII wieku !
Nawa zabudowana emporami i dwa drewniane filary podtrzymujące płaski strop
Empory zachowały oryginalne polichromie z epoki
Jodłowy filar wspierający strop nawy
Przestronne wnętrze świątyni zachowało swój niepowtarzalny klimat, zapachy drewna i tynków...
Wejście główne do kościoła zdobi piękny, świetnie zachowany portal romański bogato udekorowany podwójnymi kolumnami i oryginalnym tympanonem
Tympanon ujęty jest w łuku i przedstawia Drzewo Życia" - motyw nieczęsty w architekturze romańskiej. Na Dolnym Śląsku powtórzony jeszcze np w romańskim kościele Św. Jerzego w Ziębicach - foto niżej
Kolumny portalu wieńczą pięknie rzeźbione głowice
Portal zewnętrzny usytuowany w ścianie wieży jest już gotycki
Powyżej skromne zdobienia ościeży portalu, poniżej znaki kamieniarskie pozostawione przez budowniczych portalu
Ozdobne okienko w południowej ścianie wieży
Płyty nagrobne z przedwojennego cmentarza ocalały i są murowane w ściany okalające dawny cmentarz
Jedna z płyt nagrobnych wmontowanych w mur okalający świątynię
Zobacz również
Korzystałem z n/w materiałów :
- Zygmunt Świechowski "Architektura na Śląsku do połowy XIII wieku" ;
- Zygmunt Świechowski "Architektura romańska w Polsce";
- Edward Kosakowski - Malowidła ścienne w absydzie kościoła p.w. św. św. Jana Chrzciciela i Katarzyny w Świerzawie - problemy konserwatorskie - Ochrona Zabytków 44/3 (174), 191-200;
- Alicja Karłowska-Kamzowa "Gotyckie malarstwo ścienne na Śląsku"
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz