O tym że Szydłów to miasto królewskie nie wszyscy pamiętają. Ba swego czasu odebrano mu nawet zwykłe prawa miejskie. Na szczęście naprawiono ten błąd i dziś Szydłów to znów miasto - piękne i pełne zabytków. Warto odwiedzić je jako osobny cel podróży ale nawet będąc tu tylko przejazdem, nie można pominąć kilku na prawdę ciekawych miejsc. Miasteczko położone jest na malowniczym Pogórzu Szydłowskim, będącym formą przejściową pomiędzy pobliskimi Górami Świętokrzyskimi, a Niecką Połaniecką. Nie wszyscy też wiedzą, że okolice tutejsze obfitują w sady śliwkowe, toteż Szydłów nazywany bywa śliwkową stolicą Polski. Odbywają się tu coroczne Dni Szydłowa, w ramach których obchodzone jest Święto Śliwki. A na co dzień w ryneczku można kupić wspaniałe w smaku śliwki w czekoladzie. Natomiast uważam, że niesłusznie miasto nazywane bywa "polskim Carcasonne" (podobnie zresztą jak dolnośląski Paczków). Zostawmy Carcasonne w spokoju. To miasto jest tak zasobne w pierścienie murów obronnych, w basteje, baszty i wieże obronne, że wszelkie porównania wypadną raczej żałośnie... A piękny i uroczy pod każdym względem Szydłów, nie zasługuje na tak żałosne porównania. Żeby się o tym przekonać wystarczy tu przyjechać...
Plan miasteczka z zaznaczonymi atrakcjami turystycznymi
Lista zabytków miasta jest całkiem spora, a zamieszczam ją tu, żeby czytający tę stronę mieli od razu jasny obraz czekających na nich atrakcji:
1. Średniowieczny zespół miejski, zachowane na długości 700 m mury obronne z blankami i strzelnicami z XIV w. Z trzech prowadzących do miasta bram zachowała się Brama Krakowska z XIV w., której górne kondygnacje zostały przebudowane w XVI w. w stylu renesansowym.
2. Kościół farny pw. Świętego Władysława, gotycki, dwunawowy z XIV w. z przepięknym tryptykiem w ołtarzu głównym.
3. Gotycki kościół pw. Wszystkich Świętych z przełomu XIV i XV w. z cyklem średniowiecznych malowideł ściennych wewnątrz.
4. Zamek królewski z XIV wieku, przebudowany w XVI w. Główny budynek zamku usytuowany w jego południowo-zachodniej części jest zrujnowany (obecnie trwa odbudowa). Na północ od niego znajduje się tzw. Skarbczyk wzniesiony w XVI w. w miejsce obronnej baszty. Obecnie mieszczą się w nim biblioteka i muzeum regionalne (zbiory archeologiczne, historyczne i etnograficzne). Do wnętrza kompleksu prowadzi brama wjazdowa z początku XVII wieku. Mury obronne z blankami zostały zrekonstruowane w XX w.
5. Ruiny kościoła i szpitala Świętego Ducha z początku XVI w. w dawnym Przedmieściu Opatowskim, w sąsiedztwie cmentarza.
6. Późnorenesansowa synagoga z XVI w. Wewnątrz znajduje się zachowany aron ha-kodesz*. Obecnie w synagodze mieści się muzeum z eksponatami związanymi z kulturą żydowską. Są to m.in. przedmioty i księgi religijne (synagoga jest w trakcie remontu, eksponaty częściowo przeniesione do muzeum).
* - Aron ha-kodesz (hebr. ארון הקודש, „święta arka”) – w synagodze szafa ołtarzowa w postaci ozdobnej drewnianej skrzynki służąca do przechowywania zwojów Tory, czyli rodału. Jeden z najważniejszych elementów wyposażenia głównej sali modlitwy, stojący na osi ściany skierowanej w stronę Jerozolimy, w Europie na ścianie wschodniej. Kształt, oprawa szafy i ornamenty aron ha-kodeszy zależne były od epoki i kraju, w którym zostały wykonane. W Polsce bywały one jedno-, dwu- lub trzykondygnacyjne, murowane lub drewniane.
1. Średniowieczny zespół miejski, zachowane na długości 700 m mury obronne z blankami i strzelnicami z XIV w. Z trzech prowadzących do miasta bram zachowała się Brama Krakowska z XIV w., której górne kondygnacje zostały przebudowane w XVI w. w stylu renesansowym.
2. Kościół farny pw. Świętego Władysława, gotycki, dwunawowy z XIV w. z przepięknym tryptykiem w ołtarzu głównym.
3. Gotycki kościół pw. Wszystkich Świętych z przełomu XIV i XV w. z cyklem średniowiecznych malowideł ściennych wewnątrz.
4. Zamek królewski z XIV wieku, przebudowany w XVI w. Główny budynek zamku usytuowany w jego południowo-zachodniej części jest zrujnowany (obecnie trwa odbudowa). Na północ od niego znajduje się tzw. Skarbczyk wzniesiony w XVI w. w miejsce obronnej baszty. Obecnie mieszczą się w nim biblioteka i muzeum regionalne (zbiory archeologiczne, historyczne i etnograficzne). Do wnętrza kompleksu prowadzi brama wjazdowa z początku XVII wieku. Mury obronne z blankami zostały zrekonstruowane w XX w.
5. Ruiny kościoła i szpitala Świętego Ducha z początku XVI w. w dawnym Przedmieściu Opatowskim, w sąsiedztwie cmentarza.
6. Późnorenesansowa synagoga z XVI w. Wewnątrz znajduje się zachowany aron ha-kodesz*. Obecnie w synagodze mieści się muzeum z eksponatami związanymi z kulturą żydowską. Są to m.in. przedmioty i księgi religijne (synagoga jest w trakcie remontu, eksponaty częściowo przeniesione do muzeum).
* - Aron ha-kodesz (hebr. ארון הקודש, „święta arka”) – w synagodze szafa ołtarzowa w postaci ozdobnej drewnianej skrzynki służąca do przechowywania zwojów Tory, czyli rodału. Jeden z najważniejszych elementów wyposażenia głównej sali modlitwy, stojący na osi ściany skierowanej w stronę Jerozolimy, w Europie na ścianie wschodniej. Kształt, oprawa szafy i ornamenty aron ha-kodeszy zależne były od epoki i kraju, w którym zostały wykonane. W Polsce bywały one jedno-, dwu- lub trzykondygnacyjne, murowane lub drewniane.
Brama Krakowska - najpiękniejsza z bram, dziś symbol obwarowań miejskich Szydłowa
Mury miejskie i kościół farny na starej widokówce. Zdjęcie pochodzi ze strony: http://www.szydlow.kielce.opoka.org.pl/index.php/historia-parafii
Trochę historii:
Pierwsza pisemna wzmianka o Szydłowie pochodzi z 1191r. Osada wymieniana jest w akcie uposażenia kolegiaty sandomierskiej, której mieszkańcy Szydłowa oddawali dziesięcinę. Wieś była własnością królewską (królewszczyzna). Najsłynniejszy polski kronikarz Jan Długosz wzmiankuje o mieście w kontekście najazdu Tatarów: w 1241 r. wojska małopolskie stoczyły bitwę z Tatarami "we wsi Chmielnik pod miasteczkiem Szydłów" (łac. Chmyelik villa prope Schidlow oppidum). 1 lipca 1329 r. król Władysław I Łokietek nadał Szydłowowi prawa miejskie – średzkie. W połowie XIV wieku król Kazimierz Wielki otacza miasto murami obronnymi, rezydencję królewską przekształca w warowny zamek i wznosi okazały kościół św. Władysława (dzisiejsza fara). Tym samym miasto staje się jedną z warowni strzegących Małopolski. Dostać się można do miasta jedną z trzech pobudowanych bram: Krakowską, Opatowską i Wodną. W XV w. w Szydłowie zbierał się sąd ziemski dla okolicznej szlachty. W 1403 Świdrygiełło otrzymał Szydłów od brata – króla Jagiełły. Gospodarczemu ożywieniu miasta sprzyjała częsta obecność dworu królewskiego oraz fakt, iż stał się on siedzibą starostwa niegrodowego. Prawdopodobnie na początku XV wieku powstają pierwsze cechy rzemieślników wytwarzających wszelkiego rodzaju dobra na potrzeby rynku lokalnego. Dzięki korzystnemu położeniu miasta rozwijają się bardziej rozległe stosunki handlowe. Przez Szydłów odbywa się tranzyt m.in. wina, chmielu i stad bydła co jest znacznym źródłem dochodów dla miasta. Kupcy i sukiennicy szydłowscy jeździli ze swymi wyrobami do Sandomierza. Stało się to źródłem zatargu pomiędzy nimi a mieszkańcami grodu nad Wisłą. Spór dotyczył zajmowania placu targowego. W 1488 r. król Kazimierz Jagiellończyk rozstrzygnął sprawę na korzyść kupców szydłowskich, którzy obowiązani byli płacić tylko za zajmowanie miejsca na rynku, nie zaś uiszczać opłatę za plac położony poza miastem, na którym handlowali. W 1523 r. Zygmunt Stary potwierdził w Szydłowie istnienie zbiorowego cechu kowali, ślusarzy, kotlarzy, mieczników, wędzidlarzy, siodlarzy, czapników, stelmachów, bednarzy. W mieście istniały również cechy piekarzy, szewców, prasołów, krawców, garncarzy. Miasto słynie przede wszystkim z produkcji sukna. W połowie XVI w. cech krawiecki postawił "sukiennice". W 1528 w Szydłowie wybudowano wodociągi oraz miejskie łaźnie!. W 1564 znajdowało się tu 180 domów. 49 z nich ulokowanych było przy rynku, 75 przy ulicach, a pozostałe 56 na przedmieściach. W mieście było 110 warsztatów rzemieślniczych oraz 7 przekupni. W Szydłowie funkcjonował browar. Uposażenie miasta wynosiło 42 łany. Dochody z produkcji i wyszynku trunków były przeznaczane na konserwację murów miejskich oraz miejskie bruki. W 1565 znaczna część Szydłowa została zniszczona przez pożar. W okresie tym w Szydłowie osiedlało się wielu Żydów. W latach 1534–1564 wybudowali oni murowaną bożnicę. W 1588 kupcy żydowscy zostali zrównani w prawach z kupcami chrześcijańskimi. W XVI w. działali tu bracia polscy (Arianie).
Od pierwszej połowy XVII wieku następował stopniowy upadek miasta. W 1630 Szydłów został spalony przez oddział zbuntowanych wojsk najemnych. Nieopłacone wojsko nie mogąc dostać się w obręb murów, podpaliło przedmieścia, od których zajęła się także część miasta. Ogromne zniszczenia przyniósł potop szwedzki oraz najazd Rakoczego. W 1655 r. Wojska szwedzkie i węgierskie zniszczyły większość budynków, zamek, część obwarowań miejskich. Przestała istnieć łaźnia i wodociągi. Z ok. 1300 mieszkańców przy życiu pozostało 350, w tym 100 Żydów. Stan zabudowy zmniejszył się do 34 domów. Po najeździe szwedzkim miasto już nie zdołało się dźwignąć do poziomu świetności z XIV i XV stulecia. Po III rozbiorze Polski Szydłów wszedł w skład zaboru austriackiego. W 1809 r. miasto znalazło się w granicach Księstwa Warszawskiego i stało się siedzibą powiatu. Od 1815 w zaborze rosyjskim. W 1850 powiat szydłowski zlikwidowano i włączono w granice powiatu stopnickiego. W 1869 Szydłów utracił prawa miejskie. Podczas II wojny światowej Niemcy utworzyli tutaj getto, w którym przetrzymywanych było około tysiąca osób, zgładzonych później w obozach koncentracyjnych. Szydłów został w znacznym stopniu zniszczony na skutek działań wojennych 1944–1945. W latach powojennych został odbudowany.
Pierwsza pisemna wzmianka o Szydłowie pochodzi z 1191r. Osada wymieniana jest w akcie uposażenia kolegiaty sandomierskiej, której mieszkańcy Szydłowa oddawali dziesięcinę. Wieś była własnością królewską (królewszczyzna). Najsłynniejszy polski kronikarz Jan Długosz wzmiankuje o mieście w kontekście najazdu Tatarów: w 1241 r. wojska małopolskie stoczyły bitwę z Tatarami "we wsi Chmielnik pod miasteczkiem Szydłów" (łac. Chmyelik villa prope Schidlow oppidum). 1 lipca 1329 r. król Władysław I Łokietek nadał Szydłowowi prawa miejskie – średzkie. W połowie XIV wieku król Kazimierz Wielki otacza miasto murami obronnymi, rezydencję królewską przekształca w warowny zamek i wznosi okazały kościół św. Władysława (dzisiejsza fara). Tym samym miasto staje się jedną z warowni strzegących Małopolski. Dostać się można do miasta jedną z trzech pobudowanych bram: Krakowską, Opatowską i Wodną. W XV w. w Szydłowie zbierał się sąd ziemski dla okolicznej szlachty. W 1403 Świdrygiełło otrzymał Szydłów od brata – króla Jagiełły. Gospodarczemu ożywieniu miasta sprzyjała częsta obecność dworu królewskiego oraz fakt, iż stał się on siedzibą starostwa niegrodowego. Prawdopodobnie na początku XV wieku powstają pierwsze cechy rzemieślników wytwarzających wszelkiego rodzaju dobra na potrzeby rynku lokalnego. Dzięki korzystnemu położeniu miasta rozwijają się bardziej rozległe stosunki handlowe. Przez Szydłów odbywa się tranzyt m.in. wina, chmielu i stad bydła co jest znacznym źródłem dochodów dla miasta. Kupcy i sukiennicy szydłowscy jeździli ze swymi wyrobami do Sandomierza. Stało się to źródłem zatargu pomiędzy nimi a mieszkańcami grodu nad Wisłą. Spór dotyczył zajmowania placu targowego. W 1488 r. król Kazimierz Jagiellończyk rozstrzygnął sprawę na korzyść kupców szydłowskich, którzy obowiązani byli płacić tylko za zajmowanie miejsca na rynku, nie zaś uiszczać opłatę za plac położony poza miastem, na którym handlowali. W 1523 r. Zygmunt Stary potwierdził w Szydłowie istnienie zbiorowego cechu kowali, ślusarzy, kotlarzy, mieczników, wędzidlarzy, siodlarzy, czapników, stelmachów, bednarzy. W mieście istniały również cechy piekarzy, szewców, prasołów, krawców, garncarzy. Miasto słynie przede wszystkim z produkcji sukna. W połowie XVI w. cech krawiecki postawił "sukiennice". W 1528 w Szydłowie wybudowano wodociągi oraz miejskie łaźnie!. W 1564 znajdowało się tu 180 domów. 49 z nich ulokowanych było przy rynku, 75 przy ulicach, a pozostałe 56 na przedmieściach. W mieście było 110 warsztatów rzemieślniczych oraz 7 przekupni. W Szydłowie funkcjonował browar. Uposażenie miasta wynosiło 42 łany. Dochody z produkcji i wyszynku trunków były przeznaczane na konserwację murów miejskich oraz miejskie bruki. W 1565 znaczna część Szydłowa została zniszczona przez pożar. W okresie tym w Szydłowie osiedlało się wielu Żydów. W latach 1534–1564 wybudowali oni murowaną bożnicę. W 1588 kupcy żydowscy zostali zrównani w prawach z kupcami chrześcijańskimi. W XVI w. działali tu bracia polscy (Arianie).
Stojąca pośrodku rynku "klatka błaznów" dziś już tylko jest ozdobą miasta. Wykonana z kutego metalu, przypomina nam, że wystawiano je w miejscach publicznych, najczęściej na rynkach, aby mogły skutecznie służyć wymiarowi sprawiedliwości. Obiekty te wykorzystywano do wykonywania kary na honorze, poprzez wystawienie skazańca na widok publiczny celem ośmieszenia. Spotykało się również klatki, których konstrukcje były ruchome, co umożliwiało wykonywanie nimi wielu obrotów przez zgromadzonych gapiów, a siedzącego w niej nieszczęśnika doprowadzało do wymiotów i omdleń. Dodatkowo ciekawska gawiedź mogła obrzucać skazańca wyzwiskami lub w najgorszym przypadku różnego rodzaju przedmiotami, np. owocami lub warzywami (często zgniłymi)
Rynek pierzeja północna. Niska, często parterowa zabudowa to cecha wielu polskich miasteczek. Ma też swój urok wobec ogromnych rynków w miastach zachodnich
Pierzeja południowo-wschodnia
Ulica szkolna i parterowe domki
Bardzo ładny dom na rogu ulic Szkolnej i Łokietka
Mury obronne i bramy:
Mury obronne Szydłowa stanowią jeden z najlepiej zachowany zespołów średniowiecznych obwarowań miejskich w Polsce. Zachowane na znacznych odcinkach w pełnej wysokości partie muru, obejmują blisko dwie trzecie dawnego obwodu i jedną bramę miejską. Miasto Szydłów kazał otoczyć murami obronnymi w połowie XIV w. król Kazimierz Wielki. Od strony północno-zachodniej mury zostały wzniesione na skraju stromych ścian wąwozu, opadających do doliny rzeczki Ciekącej. Natomiast od strony południowej i wschodniej wybudowano je na płaskim terenie i umocniono wałem ziemnym i fosą. Obwód murów obronnych zakreślał nieregularną, dość zwartą formę, o obrysie dostosowanym do warunków terenowych. Długość murów wynosiła maksymalnie 1080 m, a ich grubość nie przekraczała 1,8 m. Na murach wznoszono tzw. hurdycje, czyli kryte ganki drewniane, które wspierając się na belkach wpuszczonych w mur miały w podłodze otwory dla ostrzału górnego, rzucania kamieni i nabijanych ćwiekami kłód. Były one budowane tylko w razie zagrożenia wojennego. Obwarowania w Szydłowie nie miały żadnych baszt. Niestety, w 1822 r. mury obronne wraz z ruinami zamku zostały wystawione na licytację. Informacja ta ukazała się w Dzienniku Urzędowym województwa krakowskiego. Wartość murów oszacowano na sumę 1867 zł i 35 gr, później zaś jeszcze ją obniżono. Mimo to nie znalazły nabywcy, co tłumaczono zbyt wysoką ceną oraz faktem, iż w Szydłowie i okolicy jest pod dostatkiem materiału budowlanego. Łatwiej bowiem było wydobywać kamień z ziemi bezpłatnie, niż pozyskiwać z rozbiórki murów poprzez ich kupno. Problem znalezienia kupca był jeszcze aktualny przez kilkadziesiąt lat, na szczęście mury nie znalazły nabywcy i przetrwały do dziś. Do czasów dzisiejszych zachowały się 4 odcinki od strony zachodniej, wschodniej i południowej o łącznej długości 680 m, wraz z Bramą Krakowską. W 2010 r. odrestaurowano chodnik obronny na murze przy placu zamkowym wraz z gankiem. W 2011 r. przeprowadzono rewitalizację murów od strony ulicy Kieleckiej - z odbudową blanków i punktem widokowym w narożniku południowo-zachodnim.
Widok na mury obronne miasta od strony ul. Staszowskiej (parking)
Mur obronny został zbudowany z łamanego piaskowca, układanego z warstwami wyrównawczymi co około 80 cm. Grubość muru wynosi 1,70—1,80 metra, wysokość łącznie z krenelażem 6—7 metrów od strony miasta i nieco więcej od zewnątrz z powodu różnic w poziomach terenu.
Brama Krakowska swój obecny wygląd zawdzięcza renowacji i częściowej rekonstrukcji w 1946 r. i stanowi jeden z najwartościowszych przykładów rozwinięcia średniowiecznego systemu obronnego.
Zachowana obecnie brama Krakowska mieści się w przejazdowej wieży bramnej, o planie zbliżonym do kwadratu, o bokach rzędu 8—9 metrów i przejazdach ostrołucznych czterometrowej szerokości
Mur zwieńczony był blankowanym krenelażem, po którego wewnętrznej stronie znajdował się chodnik dla obrońców na odsadzce muru o szerokości 1,20 metra. W murze pierwotnym blanki miały 2,30—2,40 metry szerokości i były bez strzelnic
Główny zrąb bramy jest XIV-wieczny, górne kondygnacje przerobione później w stylu renesansowym w początkach XVI w.; posiada attykę i dwie koliste wieżyczki. Między wnękami tej kondygnacji znajdują się dwa prostokątne okienka, zaś w półkolistych wnękach attyki - cztery strzelnice.
Brama była z zewnątrz zamykana broną, obecnie zrekonstruowaną. Pierwotna wysokość wieży wynosiła prawdopodobnie około 10 metrów, tj. przewyższała mur obronny o jedną kondygnację
Kamienne schody umieszczone w zachodniej ścianie prowadziły na chodnik straży w murach obronnych. Wysunięta do przodu część bramy posiada sklepiony łuk, w którym umieszczona była żelazna brona służąca do zamykania bramy od wewnątrz. Z nią łączył się most zwodzony.
Z zewnątrz brama posiadała zamknięcie w postaci dębowych wierzei. Kwadratowe przedbramie - wysunięte na zewnątrz i połączone z bramą właściwą tzw. "szyją" dodatkowo broniło wejścia, chroniąc istniejący tu, podnoszony na łańcuchach zwodzony most.
Pierwotnie mury miasta wyposażone były w chodniki dla straży miejskiej schowane za krenelażem (zwieńczeniem murów i baszt obronnych w postaci tzw. zębów, pomiędzy którymi znajduje się wolna przestrzeń dla łuczników; zwane także blankowaniem).
Mury miejskie i w tle kościół farny. U góry od strony od strony ul. Kieleckiej, u dołu od strony ruin szpitala św. Ducha
Północny fragment murów miejskich (za synagogą)
Gotycki kościół farny Św. Władysława:
Pierwsza pisana wzmianka o parafii w Szydłowie pochodzi z 1326 roku. Istniał tam wówczas drewniany kościół. Na miejscu tej drewnianej świątyni Król Kazimierz kazał zbudować kościół murowany, z wysokim dachem krytym dachówką rzymską. Budowę fary ukończono w 1355 roku i konsekrowano p.w. św. Władysława – na cześć patrona ojca króla Kazimierza – Władysława Łokietka. Jest ona jednym z kilku kościołów ekspiacyjnych, jakie w ramach pokuty wznieść musiał Król Kazimierz Wielki z powodu (delikatnie mówiąc) niezgody z hierarchami kościoła w Krakowie.
Wysoka bryła kościoła farnego św. Władysława, ze strzelistym dachem wciąż dominuje nad niską zabudową miejscowości. Świątynia stoi w południowo-wschodnim narożniku murów miejskich. Od północy i zachodu otacza ją mur cmentarny z bramą od zachodu. Od wschodu teren ogranicza średniowieczny mur miejski, przy którym stoi czworoboczna dzwonnica. Gotycki kościół św. Władysława jest dwuprzęsłową świątynią, na planie prostokąta, z dwuprzęsłowym prezbiterium, węższym od korpusu nawowego i trójbocznie zamkniętym. Halową budowlę wzniesiono z cegły (ciekawostka regionalna, bo w owym okresie, w okolicy zasobnej w wapień budowano kościoły z użyciem kamienia, jako podstawowego budulca), miejscami zdobiono ciosem piaskowcowym. Od północy do prezbiterium przylega również gotycka, trójbocznie zamknięta zakrystia, a do korpusu nawowego – wczesnobarokowa kaplica. Wejście świątyni prowadzi z dwóch stron – od zachodu przez zdobiony kamienny portal z końca XIV w. i mniejszy renesansowy z XVII w., a także od strony południowej.
Rzut poziomy kościoła. Rys. pochodzi z pracy: Jerzy Żukowski - Fara w Szydłowie
W prezbiterium znajduje się ołtarz główny. Jest to złocony tryptyk, datowany na przełom XV i XVI wieku z figurą Matki Bożej z Dzieciątkiem oraz figurami św. Piotra i św. Pawła po bokach. Na skrzydłach tryptyku znajdują się malowane sceny z życia obu świętych. Górne obrazy przedstawiają wręczenie kluczy św. Piotrowi oraz jego ukrzyżowanie, natomiast dolne – nawrócenie oraz ścięcie św. Pawła. Ołtarz ten po II wojnie światowej został przywieziony do Szydłowa ze Zwanowic na Śląsku Opolskim.
Fasada zachodnia i główny portal wejściowy do świątyni. Uwagę zwracają ładnie wkomponowane w ceglane tło detale kamieniarskie
Podwójny portal to dzieło wyjątkowe. Zewnętrzna oprawa, to gotyki portal uskokowy z częściowo uszkodzonymi kapitelami o motywach dekoracyjnych roślinnych. Wewnątrz mieści się mniejszy, łukowato wygięty portal renesansowy
Kapitele służek zachowały się w mocno uszkodzonej formie
Południowa elewacja rozdzielona jest szkarpą na dwie części. W zachodniej części znajduje się zamurowany, gotycki, ostrołukowy, uskokowy portal południowy, a nad nim, powyżej gzymsu, para ostrołukowych okien
Wysoki szczyt zachodniej fasady rozczłonkowany jest ostrołukowymi, wąskimi blendami
Podobnie jak w kościele Wszystkich Świętych, tak i tu odnajdziemy elementy kamienne ze śladami dołków po świdrach ogniowych
Trójbocznie zamknięte, oszkarpowane z zewnątrz prezbiterium
Wspaniały kamienny, uskokowy portal południowy. Ongiś zamurowany w całości, dziś przywrócony do dawnej postaci
Podziwiać należy staranność wykonania elementów kamieniarskich oraz zdobień kapiteli o bogatej florystyce
Stylistyczne oba portale o łukach bardzo ostrych, bez tympanonów, wskazują na wyraźne wpływy sztuki francuskiej, przeniesionej tutaj prawdopodobnie za pośrednictwem mistrzów czeskich, sprowadzonych przez Kazimierza Wielkiego do Polski. Oba portale powstały w połowie XIV w.
Fara w Szydłowie przekrój podłużny. Rys. pochodzi z pracy: Jerzy Żukowski - Fara w Szydłowie
Świątynię przykryto dachem dwuspadowym, krytym gontem, odtworzonym w latach 1945-1947. Dach nad nawą wieńczy wieżyczka z sygnaturką. Ściany budowli opięte są wokół uskokowymi szkarpami i obwiedzione gzymsami wykonanymi z piaskowca (obramienia okienne, gzymsy i cokoły wykonane są z miejscowego piaskowca, a portale - z pińczowskiego). Dwunawowy korpus świątyni przykrywa sklepienie wsparte na dwóch filarach, stojących na osi kościoła. Według legendy – filary ustawione na osi świątyni, zasłaniały wchodzącym ołtarz, co miało powodować większe umartwianie się w tym pokutnym kościele. Prawda jednak była chyba inna – zbudowanie dwunawowej świątyni było tańsze, niż trzynawowej, a jednonawowej (salowej) królowi nie wypadało fundować - ot czyste względy ekonomiczne stworzyły oryginalny w formie kościół. Wysoki, ceglany szczyt zachodniej fasady rozczłonkowany jest ostrołukowymi, wąskimi blendami. Na osi fasady mieści się bardzo ciekawy, podwójny portal główny, składający się z pięknego, gotyckiego, ostrołukowego, XIV-wiecznego portalu uskokowego, wewnątrz którego umieszczono w XVII wieku mniejszy, okrągłołukowy portal późnorenesansowy. Jest to rzadko spotykany przykład dwustylowego wejścia głównego do kościoła. Jego renowacja była bardzo trudnym przedsięwzięciem kamieniarskim. Portal zachodni był bowiem tak zniszczony, że pozostały jedynie we fragmentach wgłębienia między laskami pionowymi całkowicie skutymi, oraz fragmenty zezwalające na zorientowanie się w wysokości umieszczenia głowic, a to dzięki zachowaniu się wałeczka obiegającego pod pasem głowic w odległości 12 cm. Do odtworzenia portalu zachodniego posłużono się bliźniaczo podobnym ale znacznie lepiej zachowanym portalem południowym. Sąsiadująca z prezbiterium zakrystia posiada piękne i oryginalne, gotyckie sklepienie żebrowe. W okresie renesansu do nawy głównej dobudowano nawę boczną o sklepieniu kolebkowym. Świątynia przez ponad 650 lat swego istnienia podlegała licznym zmianom. W 1630 r. strawił ją pożar, na skutek którego runął dach kryty ciężką, rzymską dachówką oraz sklepienia. Najpewniej tego roku rozpoczęto jego remont, połączony z rozbiórką filarów i sklepień nawowych. Prace te ukończono szybko, bo już w 1633 r. odnowioną świątynie konsekrował sufragan krakowski bp Tomasz Oborski. Ponownie została uszkodzona w 1655 r. tym razem przez wojska szwedzkie. Farę odbudowano, jednakże pierwotny wygląd przywrócono jedynie w prezbiterium. Wnętrza otynkowano, zniszczone laskowania okienne usunięto i zastąpiono drewnianymi oknami. Dach pokryto drewnianym gontem. Ostatnich zniszczeń dokonali Niemcy w 1944 roku i - co warto zapamiętać - nie w wyniku działań wojennych ale jako rozmyślnie zaplanowane podpalenie, w ramach niszczenia kultury materialnej Polaków ...
Prezbiterium i ołtarz główny
Okna w prezbiterium, nad emporą muzyczną i w południowej ścianie nawy wypełnione są współczesnymi witrażami
Zrekonstruowane sklepienia krzyżowo-żebrowe (w niektórych źródłach nazywane też palmowymi) wspierają się na dwóch centralnych filarach, dzielących nawę na dwie połowy. Zworniki sklepień pozbawione elementów dekoracyjnych, choć pierwotnie były najprawdopodobniej bogato rzeźbione
W szafie głównej późnogotyckiego tryptyku z 1518 r. Madonna z dzieciątkiem w otoczeniu św. Piotra i Pawła. Rysy twarzy obydwu świętych przywodzą na myśl znakomity warsztat mistrza Wita Stwosza. Figura madonny reprezentuje tu przepiękny cykl "Pięknych Madonn" (Sam temat Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus był powszechnie przedstawiany w sztuce już znacznie wcześniej, jednak w ramach stylu pięknego, jak nazywa się gotyk międzynarodowy, zyskał on nowe, dotąd nieznane charakterystyczne cechy. Madonna jest młoda i piękna, często o wysmukłych proporcjach i niedużej głowie. Jej ciało wygięte jest esowato i okryte obficie drapowaną szatą często o delikatnie łamiących się fałdach, które mają w pełni dekoracyjny charakter)
Skrzydła nastawy malowane. Sceny przedstawiają kolejno: Wręczenie kluczy św. Piotrowi, Nawrócenie Szawła (Piotra), śmierć św. Piotra, śmierć św. Pawła. Pracownia Śląska 1518 r.
Na południowo-wschodniej ścianie nawy umieszczono wielki obraz barokowy (1600-20) przedstawiający scenę Zwiastowania N.P.M.
Scena Zwiastowania
Dwudzielna nawa wsparta na dwóch sześciobocznych filarach
W łuku tęczowym piękna grupa figuralna w scenie "Ukrzyżowania" z około 1630 r.
W barokowej kaplicy z XVII w, zwanej literacką znajdujemy późnorenesansowy ołtarz z dwiema manierystycznymi rzeźbami: Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz św. Jana Chrzciciela. W malowanych skrzydłach ołtarza – św. Kazimierz i św. Florian (lata 1600-20)
Rzeźbione figury Madonny i św. Jana nie dorównują klasą i doskonałością rzeźbom z tryptyku w ołtarzu głównym
Gotycki kościół pw. Wszystkich Świętych z przełomu XIV i XV w. z cyklem średniowiecznych malowideł ściennych wewnątrz:
Położony poza murami średniowiecznego miasta, naprzeciwko bramy południowej – zwanej Bramą Krakowską, na niewielkim skalnym wzniesieniu, kościół Wszystkich Świętych został zbudowany pod koniec XIII lub na początku XIV wieku. Powstał na miejscu jeszcze wcześniejszej świątyni drewnianej, prawdopodobnie kaplicy. Kościół znajduje się na odnowionej trasie Małopolskiej Drogi św. Jakuba z Sandomierza do Tyńca, która to jest odzwierciedleniem dawnej średniowiecznej drogi do Santiago de Compostela i związana jest z pielgrzymowaniem do grobu św. Jakuba. Jest to najstarszy zabytek Szydłowa. Wznosi się na niewielkim wzgórzu zbudowanym ze skał wapiennych, zwanym Wzgórzem Szydły. Składa się z pojedynczej, prostokątnej nawy łączącej się z krótszym i węższym od niej prezbiterium. Już w późniejszym okresie do korpusu świątyni dobudowano także przedsionek i zakrystię.
Północno - wschodnia fasada kościoła (kościół jest orientowany ale niezbyt dokładnie, z odchyleniem ku północy)
Portal południowo-zachodni - główne wejście do kościoła
portal południowy o skromnych uskokowych ościeżach
W prawym ościeżu portalu południowego, w części przyziemnej dostrzec można okrągłe regularne otworki - ślady po "świdrach ogniowych", związane ze starosłowiańskim obrządkiem krzesania ognia w okresie jutrzni
Wszystkie źródła pisane donoszą, że nie jest znana dokładna data powstanie kościoła, ponieważ całe archiwum miejsce spłonęło w XIX wieku, a parafialne podczas II wojny światowej. Pozostaje więc oszacowanie wieku budowli na podstawie jej samej. Tu napotykamy rozbieżności co do określenia czasu jej powstania. Być może - jak wyżej wspomniano - jest to budowla wczesnogotycka (już podczas prac konserwatorskich w 1958 roku, ówczesny konserwator zabytków wskazywał na posiadanie przez obiekt cech późnoromańskich!), a być może jej wiek jest nieco młodszy i pochodzi z przełomu XIV-XV wieku. Podawana przez "Katalog zabytków sztuki w Polsce" data początku XV wieku została już obalona, ponieważ odsłonięte we wnętrzu kościoła freski datowane są na 1370 rok. Ciekawe, czy wzmiankowany w 1018 roku, w kronice biskupa Thietmara "Scidłov" miał już swój kościółek z Maciejem plebanem? Zapewne dalsze badania archeologiczne pozwolą w przyszłości na bardziej jednoznaczną ocenę. We wnętrzu prezbiterium i nawę rozdziela ściana tęczowa z półkolistym łukiem.
Nawa, ściana północna, fragmenty polichromii "Sąd Ostateczny"
Chrystus w mandorli i Sąd Ostateczny
Widok z nawy ku prezbiterium. Na wprost ściana wschodnia z cyklem fresków o tematyce pasyjnej. Nawę od prezbiterium rozdziela łuk tęczowy, który zdobią cztery medaliony z wizerunkami najprawdopodobniej proroków oraz dekoracyjna rozetka.
Malowidła na ścianie rozdzielającej nawę od prezbiterium
W górnej części ścian prezbiterium, datowany na połowę XV w., umieszczono Cykl Pasyjny – czyli sceny związane z Męką, Śmiercią i Zmartwychwstaniem Chrystusa. Są to tzw. „malowidła czerwonotłowe”, wykonane najprawdopodobniej przez warsztat malarzy czeskich. W dolnej części ściany fragment fryzu Siedmiu Radości Najświętszej Maryi Panny. Prezbiterium, ściana południowa.
Na ścianie północnej prezbiterium przedstawiono cykl Siedmiu Grzechów Głównych. Pary postaci siedzące na zwierzętach – symbolizujące poszczególne występki, zmierzają w stronę paszczy Lewiatana.
Więcej o tym bezcennym zabytku przeczytać można na stronie:
https://paskonikstronik.blogspot.com/2019/08/szydowwczesnogotycki-koscio-wszystkich.html
Zamek królewski i skarbczyk:
Zamek królewski w Szydłowie jest położony na skarpie wzniesienia opadającego ku dolinie rzeczki Ciekącej. Zachowały się do dzisiaj ruiny pałacu królewskiego z około 1400 roku (obecnie w odbudowie), a także tzw. Skarbczyk z XV i XVI w. oraz barokowy budynek bramny, z pozostałościami murów oddzielających zamek od miasta. Od strony zachodniej dziedziniec zamku zamknięty jest murami obwodowymi, które stanowią fragment umocnień miejskich. Zamek składał się z dwóch domów zamkowych, wieży ostatecznej obrony i bramy zamkowej w murze kurtynowym, odgradzającym twierdzę od miasta. Od strony rzeki Ciekącej zamek chroniony był murem miejskim. Północny dom zamkowy wzniesiony został za czasów Kazimierza Wielkiego. Na jego fundamentach stoi dziś sala gimnastyczna. Dom południowy, który przetrwał do naszych czasów praktycznie w nieprzekształconej formie, przez wiele lat określany był mianem „Sala Rycerska”. Dokonane ostatnio odkrycia nieznanych dotąd partii murów pozwalają zaliczyć tutejszy zamek do największych założeń obronnych Kazimierza Wielkiego. Odnośnie datowania tzw. "Sali Rycerskiej" pojawiła się ostatnio hipoteza o tym, że inicjatorami jej budowy w końcu XIV wieku była Jadwiga Andegaweńska i Władysław Jagiełło, na co może wskazywać związek stylistyczny tej sali z węgierskim zamkiem w Wyszehradzie.
Głównym elementem zespołu zamkowego był ustawiony prostopadle do murów obwodowych pałac królewski z około 1400 roku, zwany "Salą Rycerską". Zamykał on od południa dziedziniec i miał wymiary 34,8 x 12,8 m. Wzniesiono go na planie prostokąta. Był piętrowy i zbudowany z kamienia. Po stronie południowej znajdował się ryzalit, być może dawna kaplica zamkowa lub wieża. Na każdej z kondygnacji znajdowały się dwa pomieszczenia. Na piętrze od strony murów była sala z wnęką kominkową. Prawdopodobnie budynek posiadał dwuspadowy dach. Zachowały się ostrołukowe kamienne portale i kamienne oprawy okienne o bardzo wysokim poziomie artystycznym (podobne w Polsce egzemplarze znajdują się tylko na Wawelu a za granicą podobne występują na zamkach czeskich). Sala Rycerska to najlepiej zachowany, średniowieczny monarszy gmach rezydencjonalny na terenie Królestwa Polskiego. Krenelaż na zwieńczeniu murów pałacu dodano w połowie XX wieku. W sali tronowej zachowała się wspaniała kamieniarka okienna, której lico skierowane jest do wewnątrz pomieszczenia. To nietypowe rozwiązanie miało stwarzać wrażenie świetności i przepychu wnętrza oraz podkreślać królewski majestat. Najbliższych analogii do tej kamieniarki można się doszukiwać m. in. w zamku cesarskim Karlštejn w Czechach, czy pałacu papieskim w Awinionie we Francji. Część zachodnia budynku, w jego górnej kondygnacji była komnatą królewską.
Średniowieczny zamek, sprzężony z fortyfikacjami miejskimi, wzniesiono z łamanego kamienia wapiennego na rzucie wieloboku o wymiarach ok. 60 x 60 metrów. Rozległy zespół, zajmujący powierzchnię przekraczającą 4500 metrów
Kazimierz Wielki lub, co bardziej prawdopodobne, Ludwik Węgierski wybudował ogrzewany hypokaustycznie gotycki pałac - tzw. „Salę Rycerską”, ozdobiony wspaniałą kamieniarką
Gotycki portal czeka na godną oprawę w postaci schodów
Muzeum Regionalne w Szydłowie – muzeum w Szydłowie założone w 1961. Mieści się w „Skarbczyku” – budynku wchodzącego w skład zabudowań tutejszego królewskiego zamku (obecnie 2019 w remoncie). Zbudowany z kamienia budynek jest dwukondygnacyjny z podpiwniczeniem. Na południowej ścianie mieści się od roku 1962 zegar słoneczny
Budynek Bramy Zamkowej-Budynek piętrowy, murowany z kamienia, posiada w izbach na parterze sklepienia kolebkowe z lunetami. Istniejący dawniej w przyziemiu przejazd przywrócono w 1963 r. W 2003 r. zamontowano dębowe wrota. W 2006 r. budynek został odnowiony i zaadaptowany na potrzeby turystyczne. Na piętrze znajdują się miejsca noclegowe, zaś w przyziemiu - punkt informacji turystycznej
Wejście do szydłowskiego zamku prowadziło przez bramę, która znajdowała się we wschodniej części muru oporowego - od strony miasta. W XVIII w. w miejsce bramy wzniesiono budynek bramny
Żydowska synagoga z XVI w:
Dawna synagoga znajduje się w obrębie murów obronnych w północnej części miasteczka. Wystawiono ją na planie prostokąta, w stylu późnorenesansowym z elementami gotyckimi. Zbudowano ją w latach 1534-1564, co czyni ją jedną z najstarszych w Polsce (na co wskazują detale dekoracji wnętrza). Obiekt ma charakter późnogotycko - renesansowy. Murowana z kamienia łamanego, otynkowana, z elewacją oszkarpowaną, zakończoną późnogotyckim gzymsem kapnikowym.
Gmina wyznaniowa powstała zapewne w 1. poł. XV w. Podlegała jurysdykcji kahału krakowskiego. W XV-XVI w. Żydzi otrzymali liczne przywileje. W okresie przedrozbiorowym szydłowska gmina żydowska była siedzibą jednego z okręgów ziemstwa krakowsko-sandomierskiego. Przypuszczalnie w 1699 r. wykonano polichromie ścian Sali modlitw. Kolejne malowidła, w 1784 r., wykonał Jehuda Lejb. Z czasem (najprawdopodobniej w XVIII w.) do synagogi, w której mieściła się tylko sala modlitw, pełniąca rolę Sali zebrań, dobudowano murowano-drewnianą przybudówkę, w której umieszczono na parterze przedsionek oraz na piętrze babiniec. W końcu XIX w. bóżnica uległa pożarowi, w trakcie którego wystrój malarski świątyni został zniszczony. Obiekt odbudowano w latach 20. XX w. Ponownie został on zniszczony podczas II wojny światowej. Po jej zakończeniu mieściło się tu kino i magazyn. W latach 1978-81 budynek został poddany gruntownemu remontowi połączonemu z elementami rekonstrukcji (na podstawie widoków archiwalnych) oraz przystosowaniu dla funkcji Ośrodka Kultury. Obecnie w budynku działa Gminne Centrum Kultury, które prowadzi m.in. punkt informacji turystycznej. W Głównej Sali znajduje się rodzaj muzeum z eksponatami związanymi z kulturą żydowską.
Ze względu na trwający obecnie remont synagogi (2019), eksponaty tutejsze oglądać można w pobliskim muzeum regionalnym.
Aleja prowadzi wprost z rynku ku synagodze
Okna zamknięte są półkolistym łukiem. Od zachodu dobudowano piętrową przybudówkę, mieszczącą niegdyś na piętrze babiniec
Ściany grube na około 2 metry, zwieńczone murem attykowym z blankami kryjącymi dach, tworzą z synagogi niejako małą warownię. W istocie jest to synagoga o charakterze obronnym
Pamiątki po gminie żydowskiej obecnie eksponowane są w pomieszczeniach Muzeum Regionalnego
Fragmenty macew ocalałych z któregoś z cmentarzy
Tora i Księga Rodzaju po hebrajsku
Wyżej i niżej kolekcja pałeczek zwanych "Jad". Ich zakończenia w kształcie dłoni są charakterystyczne. Służyły do wskazywania i czytania fragmentów Tory, gdyż według tradycji żydowskiej nie wolno bezpośrednio ręką dotykać świętych zwojów.
Wykonywano je zwykle ze srebra lub kości słoniowej. Czasami wysadzano drogimi kamieniami
Ruiny szpitala i kościoła św. Ducha:
Obok cmentarza parafialnego w Szydłowie, poza murami miejskimi, znajdują się ruiny dawnego kościoła pod wezwaniem Ducha Świętego oraz szpitala dla ubogich i starców. Pierwsze wzmianki o tym obiekcie pojawiają się w 1349 roku. Wiadomo, że była to wtedy budowla drewniana. Świątynia została zbudowana w 2 połowie XIV wieku w stylu gotyckim. W 1368 roku król Kazimierz III Wielki, dzięki poparciu papieża Urbana V, ufundował dwuskrzydłowy klasztor ojców Franciszkanów, dobudowany do świątyni. W XVI wieku klasztor został zamieniony na tzw. szpital, czyli przytułek dla ubogich.To wyjątkowy w województwie świętokrzyskim zachowany obiekt, gdzie przed wiekami zapewniano opiekę ludziom chorym i ubogim. Pierwowzór szpitala, choć dziś porównalibyśmy go raczej do przytułku. Szpital ubogich w Szydłowie funkcjonował do końca XVIII wieku, kiedy to na skutek uderzenia pioruna kościół utracił dach. Budynek jeszcze po II wojnie światowej służył za schronienie dla bezdomnych.
Zdjęcia poniżej ilustrują stan obecny budowli - zabezpieczony przed dalszą dewastacją i udostępniony do zwiedzania. Wewnątrz obiektu znajdują się tablice informujące o przeznaczeniu poszczególnych pomieszczeń
korzystałem z:
- https://www.szydlow.pl/mury-obronne (strona miasta i gminy Szydłów);
- https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/polska/szydlow-miejskie-mury-obronne/;
- Wacław Podlewski "Odbudowa Szydłowa" - Ochrona Zabytków - Rok XII nr 1 (44) ;
- Jerzy Żukowski - Fara w Szydłowie;
zapraszam na moją stronę historia piłki nożnej
OdpowiedzUsuń