BAROKOWY KOŚCIÓŁ ŚW. RODZINY W CHEŁMSKU ŚLĄSKIM
Jednolite stylowo i dopracowane kolorystycznie barokowe wnętrze kościoła
Dawne miasto ma dziś kształt nieregularny z zabudową rozciągniętą wzdłuż prowadzących do niego dróg, niekiedy płynnie przechodzi w kolejną wieś bez wyraźnej granicy, jak w przypadku Błażejowa połączonego z zachodnią odnogą Chełmska, Olszyn z północną jego odnogą oraz dawnej osady Wójtowej wchłoniętej obecnie w obręb miejscowości i tworzącej teraz jej południowo-wschodnie ramię. Chełmski kościół parafialny wraz z kompleksem plebanii i dawnej szkoły ulokowano po południowej stronie miasta, na wzniesieniu na tyłach zabudowy przyrynkowej. Prowadzi do niego charakterystyczna wąska uliczka przecinająca pierzeję rynkową.
Fundatorem obecnego kościoła był opat krzeszowski Bernard Rosa (postać wybitna, wysoko wykształcony duchowny, mecenas sztuki. Zarządzając opactwem krzeszowskim stał się budowniczym szeregu kościołów i kaplic – za jego kadencji m.in. przebudowano kościół klasztorny, wybudowano kościół św. Anny na wzgórzu, zbudowano kaplicę św. Wawrzyńca na Śnieżce, rozpoczęto budowę Betlejem na stoku Anielskiej Góry w Górach Kruczych, w latach 1670–1675 w Chełmsku Śląskim wybudowano kościół pw. św. Rodziny, w latach 1690–1696 wybudowano kościół św. Józefa, a w latach 1672–1678 na przyległych do klasztoru polach i łąkach wzniesiono kaplice kalwarii). Miasteczko, jako własność opactwa musiała dostrzegać ten związek na niemalże każdym kroku. Szczególnie wymowna jest dominacja samego kościoła parafialnego, osiągnięta przez jego lokalizację na wzgórzu po południowej stronie miasta. Ponadto świątynia ta została niejako sprzężona z samym miastem poprzez ulicę przecinającą południową zabudowę rynku i prowadzącą do wejścia kościoła. W tym celu musiano dokonać rzeczy nieprzypadkowej, a wręcz rzadkiej w budownictwie sakralnym, a mianowicie zrezygnowano z tradycyjnego orientowanego na wschód ustawienia świątyni. Zwyciężyła zatem typowo barokowa chęć uzyskania odpowiedniego efektu, reprezentacji i organicznego powiązania architektury z tkanką miejską.
Widok na kościół św. Rodziny z podcieni w rynku
Fasada frontowa kościoła od strony ul. Kościelnej. Z lewej budynek plebanii i pięknie ozdobiony sgrafitti budynek szkolny
Teren wokół kościoła otoczony jest murem. W jego granicach pozostaje też niewielki, stary cmentarzyk
Wschodnia ściana kościoła (widoczny układ trzech poziomów okien oświetlających całe wnętrze) oraz boczne przybudówki
Dawna szkoła i plebania z dziedzińca kościelnego
Rys historyczny: Pierwsza wzmianka wskazująca na istnienie w tym miejscu kościoła pochodzi z 1343 r. Wiadomo, że w 1564 r. dobudowano do niego kamienną wieżę, a około połowy XVII w. był opisywany jako kamienna budowla ze sklepionym prezbiterium i nakrytą stropem nawą. W 1670 r. z inicjatywy i fundacji krzeszowskiego opata Bernarda Rosy rozpoczęto budowę obecnej barokowej świątyni według projektu Martina Allio (współautora projektu kościoła benedyktynów w pobliskim Broumovie), realizowanego przez muratora Hansa Brewera, a od 1684 r. przez Martina Urbana. Prace trwały do 1680 r. W latach 1690–1691 wzniesiono wieżę z materiału rozbiórkowego po starym kościele. Budowla na przestrzeni wieków była kilkukrotnie poddawana pracom remontowym - ostatnie już w XXI w.
Na starym przykościelnym cmentarzu zachowały się pochówki z XIX w
To chyba najładniejszy z nagrobków. Całopostaciowy anioł jest pięknie wykonaną rzeźbą w piaskowcu. Jego smutek jest w sposób szczególny pokazany (zdjęcie poniżej)
W ściany kościoła wmurowano kilka epitafiów. Pochodzą z XIX wieku
Epitafia ze sceną Ukrzyżowania należą do najpopularniejszych. Szkoda że wykonano je w tanim, kiepskiej jakości piaskowcu, bo teraz niszczeje pod wpływem czynników atmosferycznych
W ścianie wschodniej kościoła do wymurówki fundamentów użyto wtórnie płytę nagrobną lub epitafium. Nie można odczytać daty, ale skoro użyto jej do budowy fundamentów, to musi być starsza od obecnej świątyni i niewykluczone, że pochodzi z poprzedniego kościoła
Stara - chyba oryginalna - klamka zdaje się zapraszać - wejdźmy do środka ...
Pierwsze wrażenie po wejściu do wnętrza - malowane sklepienia i jednolite stylowo wyposażenie wnętrza. Projekt wykonany z wielkim rozmysłem. Nawę główną oświetlają od góry okna umieszczone w lunetach sklepienia, Również kaplice i empory mają własne, bezpośrednie oświetlenie
Uwagę zwracają niezwyczajnie wąskie nawy boczne, będące jednocześnie podstawami leżących ponad nimi arkadowych empor. Zdjęcie pochodzi ze Słownika geografii turystycznej Sudetów t.8
Architektura: Kościół ja wspomniano wyżej jest nieorientowany, o dłuższej osi na linii północ-południe, z prezbiterium od południa, zlokalizowany jest na wzniesieniu, na południe od placu rynkowego, z którym został skomunikowany wąską ulicą (ul. Kościelna). Wzniesiony z ciosów kamiennych, otynkowany. Emporowo-bazylikowy z arkadami wspartymi na masywnych filarach; na rzucie wydłużonego prostokąta, z prezbiterium wydzielonym nieznacznym uskokiem muru i słabo wyeksponowanym łukiem tęczowym, zamkniętym trójbocznie zaopatrzonym po bokach w dwa aneksy (zakrystie), o łącznej szerokości równej korpusowi nawowemu. Wieża w północno-zachodnim narożniku również na planie prostokąta, nieznacznie wystająca od zachodu poza obrys nawy; od wschodu połączone dwie dobudówki: na planie prostokąta i sześcioboku. Nawa i prezbiterium nakryte jednolitym sklepieniem kolebkowym z lunetami pokrytym ramową dekoracją stiukową, ściany nawy głównej i prezbiterium z jednakową artykulacją poprowadzoną przy pomocy podwójnych pilastrów toskańskich, podtrzymujących silnie profilowany gzyms obiegający całe wnętrze. W prezbiterium masywny mur, stanowiący podstawę galerii obiegającej przestrzeń chóru. Otwory okienne w lunetach sklepienia oraz przeprute w dwóch poziomach w nawach bocznych i prezbiterium – zamknięte łukiem pełnym. W prezbiterium dwa umieszczone naprzeciwko siebie otwory drzwiowe prostokątne w prostych opaskach kamiennych, wejście główne i prowadzące do wieży – zamknięte łukiem odcinkowym. Posadzka z kamiennych kwadratowych płyt. W partii zachodniej oraz ponad wąskimi nawami bocznymi ciągi empor z balustradami, podobnie jak galeria w prezbiterium utworzonymi przez tralki.
Freski którymi pokryto całe kolebkowe sklepienie świątyni nie są szczególnie bogate ani w treści ani w formie. Nie przedstawiono tu scen biblijnych ani nowotestamentowych. W prostokątnych ramach namalowano figury świętych. Geometrycznie zamknięte w ramy pola pozostawiono puste
Sklepienie nad prezbiterium wypełniono jedynie wizerunkami dwóch postaci świętych
Bryła zwarta, fasada czterokondygnacyjna z dwukondygnacyjnym szczytem. W przyziemiu centralnie umieszczony kamienny portal o węgarach zdobionych zdwojonymi pilastrami dźwigającymi gzyms, z otworem drzwiowym z kamiennym, profilowanym obramieniem zamkniętym łukiem pełnym z klińcem. W wyższych kondygnacjach na osi obramienia okienne: w drugiej kondygnacji prosta opaska z łukiem odcinkowym, w dwóch górnych profilowane, z klińcami nasadowymi i zwornikowymi. Okno górnej kondygnacji flankowane prostokątnymi niszami zamkniętymi konchami. Dwie kondygnacje trójosiowego, spływowego szczytu wydzielone profilowanym gzymsem; dolna część z wertykalnymi podziałami w postaci pilastrów dźwigających fryz tryglifowo-metopowy, centralnie umieszczonym oknem z obramieniem zamkniętym półkoliście oraz dwiema niszami z muszlami w konchach, górna część flankowana pilastrami podtrzymującymi trójkątny fronton z centralnie umieszczonym wolim okiem; na krawędziach gzymsu i tympanonie kamienne kule. Boczne elewacje płaskie bez podziałów architektonicznych. Okna clerestorium oraz górnej kondygnacji naw bocznych zaopatrzone w kamienne opaski w kształcie serliany, dolne zamknięte półkoliście z klińcami nasadowymi i zwornikowymi, analogiczne w prezbiterium. W północnej części elewacji naw bocznych niewielki oculus, w części południowej otwór o prostokątnym obramieniu; trzy prostokątne i jedno zamknięte łukiem pełnym obramienia w przybudówkach wschodnich. Wieża złożona z trzyczęściowej dolnej partii na rzucie prostokąta zwieńczonej profilowanym gzymsem i górnej ośmiobocznej z lizenami narożnymi i tarczą zegarową po stronie północnej. W przyziemiu wieży dwa otwory drzwiowe: od zachodu zamknięty łukiem odcinkowym, od północy zaopatrzony w prostą prostokątną opaskę kamienną. W górnych kondygnacjach kwadratowej części wieży niewielkie prostokątne otwory okienne w obramieniach kamiennych; poniżej gzymsu wieńczącego, na którym od północy kamienne kule obramienia zamknięte łukiem pełnym. Wieża zwieńczona hełmem z prześwitem, zakończonym gałką, chorągiewką z datą „1870” oraz krzyżem. Dachy ceramiczne, dwuspadowy nad korpusem, pięciopołaciowy nad prezbiterium, nad wschodnią przybudówką wielopołaciowy, pozostałe pulpitowe. Przed kościołem obszerne schody z kamiennymi balustradami z wazonami.
Wspaniały ołtarz główny robi wrażenie ciekawie dobranym układem kolorystyki. Złoto, biel i czerń dopełniają się wzajemnie
Zasadniczy trzon ołtarza tworzą trzy pary kolumn złoconych o korynckich kapitelach i gładkich trzonach. W punkcie centralnym, w bogato zdobionej ramie obraz malowany na płótnie, przedstawiający Świętą Rodzinę
Obraz w ołtarzu głównym to dzieło znanego śląskiego malarza Antona Schefflera. Przedstawia Świętą Rodzinę, do której odwołuje się wezwanie całego kościoła. Jest to jedna z najlepszych prac tego artysty
Księżna Jadwiga Śląska - patronka i fundatorka licznych kościołów i klasztorów na Śląsku. Ponad obrazem całopostaciowa figura Archanioła Michała
Pełnopostaciowe figury z prawej strony przedstawiają św. Bernarda i św. Agnieszkę
Pełnopostaciowe figury po lewej stronie przedstawiają św. Barbarę i św. Jana Chrzciciela - zdjęcia wyżej i niżej
Tabernakulum i altariole stylistycznie związane są z ołtarzem głównym
Na mensie ołtarzowej ustawiono dwie altariole z płaskorzeźbionymi przedstawieniami 14 Wspomożycieli z lewej oraz Sąd Ostateczny z prawej, wykonane przez Georga Schröttera w 1711 r
W dolnej części naczółka umieszczono kartusz z inskrypcją „Adveniat regnuum tuum” (Przyjdź królestwo twoje) otoczony liśćmi akantu i flankowany spływami wolutowymi, a nad nim umieszczono, w owalnym polu obrazowym, malowidło przedstawiające św. Jadwigę w stroju książęcym, trzymającą w prawej ręce berło, a w lewej miniaturowe przedstawienie Marii z Dzieciątkiem, na tle chmur i widniejącej w oddali kaplicy jej imienia w kościele trzebnickich cysterek. Naczółek wieńczy pełnoplastyczna figura św. Michała Archanioła. Na mensie ołtarzowej ustawiono dwie altariole z płaskorzeźbionymi przedstawieniami 14 Wspomożycieli z lewej oraz Sąd Ostateczny z prawej, wykonane przez Georga Schröttera w 1711 r., być może z inicjatywy opata krzeszowskiego Dominicusa Geyera. Flankują one tabernakulum o strukturze architektonicznej powstałe w 1771 r. w warsztacie Josepha Antona Lachela, nad którym cztery anioły podtrzymują koronowany i uchodzący za cudowny wizerunek Marii z Dzieciątkiem w ramie zdobionej ornamentem rocaille, pozyskany przez Maurusa Froemricha po 1770 r. od hrabiego von Schaffgotscha.
W roku 1686 Krzeszowski rzeźbiarz i artysta Georg Schroetter (wraz ze Stefanem Kose i Zygmuntem Leistritzem) wykonał ambonę. Zdobiące baldachim pełnoplastyczne figury Chrystusa, śś. Piotra i Pawła oraz umieszczone na balustradzie kosza popiersie św. Bernarda są dziełami Georga Schroettera
Nad baldachimem pełnopostaciowe figury św.św. Piotra i Pawła oraz Chrystusa błogosławiącego
Ambona: Przyfilarowa, ustawiona na drugim zachodnim filarze, licząc od południa nawy głównej, powstała w 1686 r. w krzeszowskim warsztacie Georga Schröttera, współpracującego ze Stefanem Kose i Zygmuntem Leistritzem. Kosz wieloboczny, u dołu zakończony szyszką, wyżej zdobiony rzeźbionymi, złoconymi i polichromowanymi przestylizowanymi liśćmi akantu, girlandami owoców oraz innymi motywami kwiatowo-roślinnymi. Balustrada kosza podzielona za pomocą pilastrów na pięć pól, z których w centralnym ukazane w wypukłym reliefie popiersie św. Bernarda podtrzymującego krzyż oraz narzędzia Męki Pańskiej. Zaplecek ambony flankują dwie kolumny o korynckich kapitelach i uszaki z liści akantu. Na podniebiu baldachimu ukazana gołębica, podczas gdy jego górną partię zdobią pełnoplastyczne figury św. św. Piotra i Pawła oraz Chrystusa czyniącego gest błogosławieństwa na samym szczycie.
Wąskie nawy boczne nie są tu wyraźnie zaznaczone, tworzą je płytkie, połączone przejściami kaplice, nad którymi ciągną się empory
Przy filarach podtrzymujących empory naw bocznych ustawiono ołtarze boczne w ilości odpowiadającej ilości filarów. Sklepienia i podłucza w kaplicach i nad emporami pokrywa dekoracja sztukatorska - najpewniej dzieło działających w Krzeszowie artystów włoskich
Ołtarz boczny św. Anny: ustawiony na pierwszym zachodnim filarze, licząc od południa, powstały w 1694 r. za sprawą lokalnych artystów działających w Krzeszowie (najpewniej z pracowni Georga Schröttera), stanowiący pod względem struktury, techniki wykonania i zastosowanych podstawowych elementów dekoracji odpowiednik ołtarza Matki Boskiej Różańcowej. Na mensie ołtarzowej dwie XVIII wieczne figury aniołów flankują altariolę z rzeźbiarską grupą Adoracji Dzieciątka, zamkniętą półkoliście i ozdobioną dekoracją akantową. W centralnym polu ołtarza olejny obraz na płótnie przedstawiający św. Annę nauczającą Marię z 1819 r. Na osi zwieńczenia rzeźba cherubina, a na jego bokach dwa putta wskazujące na małe centralne pole obrazowe z malowaną sceną wizji św. Antoniego Padewskiego.
Ołtarz boczny Matki Boskiej Różańcowej: ustawiony na pierwszym wschodnim filarze, licząc od południa, powstały w 1688 r. za sprawą lokalnych artystów działających w Krzeszowie (najpewniej z pracowni Georga Schröttera). Drewniany, o prostej jednokondygnacyjnej formie architektonicznej, z dwiema parami kolumn o korynckich kapitelach podtrzymujących gierowane i przerwane belkowanie przechodzące w obramienie zwieńczenia. Na mensie ołtarzowej tabernakulum ze stojącą figurą małego Chrystusa podtrzymującego kulę ziemską i czyniącego znak błogosławieństwa, wzorowaną na praskim Jezulatko. W centralnym polu ołtarza olejny obraz na płótnie przedstawiający Matkę Boską z Dzieciątkiem otoczoną wieńcem róż podtrzymywanym przez anioły, powstały w 1874 r. w warsztacie Adalberta Rednera. W zwieńczeniu niewielkie malowane przedstawienie Świętej Rodziny jako Trójcy Stworzonej (Pocałunek Józefa), będące kopią obrazu Michaela Willmanna (powstałego po 1678 r., obecnie Muzeum Narodowe w Warszawie) i powstałe zapewne w momencie wykonania drewnianej struktury ołtarza; bogata i pozłacana dekoracja snycerska, z motywami roślinnymi z przewagą liści akantu.
Św. Bernard z Clairvaux z aniołem: zawieszony na drugim zachodnim filarze, licząc od południa, obraz olejny na płótnie, wykonany przez Petera Brandla w latach 1731–1732. Przypuszczalnie stanowił zespół wraz z obrazem św. Innocentego Georga Wilhelma Neunhertza i powstał jako część wyposażenia klasztoru w Krzeszowie. Ponadto istnieją domniemania, że pod postacią św. Bernarda z Clairvaux kryje się krypto portret krzeszowskiego opata Innozenza Fritscha - portret opata na zdjęciu poniżej
Portret opata Innocentego Fritscha (muzeum w Domu Opata w Krzeszowie)
Koronacja Marii jest pośród dzieł Mistrza Figur z Lubina tematem wyjątkowym
Późnogotycka płaskorzeźba z przedstawieniem Koronacji Najświętszej Marii Panny: pierwotnie stanowiła rzeźbiarskie wypełnienie szafy nastawy ołtarzowej. Przypuszczalnie pochodzi z dawnego kościoła parafialnego Chełmska Śląskiego i powstała około 1500 r. we wrocławskiej pracowni tak zwanego Mistrza Lubińskich Figur. To znakomity artysta, który pozostawił po sobie wiele retabulów ołtarzowych jak też i pojedynczych rzeźb madonn i świętych porozrzucanych po całym Śląsku, a zebranych częściowo w Muzeum Archidiecezjalnym we Wrocławiu. Tutejsza koronację Marii przyrównuje się stylistycznie z słynnym poliptykiem Zaśnięcia N.M.P. z katedry w Świdnicy, czy też z tryptykiem z Dobrocina (Anna Ziomecka).
W zwieńczeniu sceny z Koronacją N.M.Panny autor umieścił muzykujące anioły, jako niebiańska orkiestrę
Barokowe figury Chrystusa, Marii i Józefa dopełniają całości wyposażenia kościoła
Zdjęcie z krzyża
Na ścianach kaplic bocznych umieszczono, malowane na płótnie, stacje Drogi Krzyżowej (14 obrazów ze stacjami Drogi Krzyżowej: zawieszone na ścianach naw bocznych i filarów, obrazy olejne na płótnie, namalowane być może przez Felixa Antona Schefflera w latach 1751–1752, wzorowane na kompozycjach malarskich Michaela Willmanna i Martina Leistritza wykonanych do kaplic krzeszowskiej kalwarii). Poniżej kilka najciekawszych obrazów
Organy: Historia organów w chełmskim kościele jest dość długa i ciekawa zarazem. Pierwszy instrument wybudował tu mistrz z Wlenia Johann Gottlob Meinert (aktywny i znany głównie na Śląsku budowniczy organów), około 1770 roku. Oprawę zewnętrzną (barokowy prospekt) ufundował opat krzeszowski Dominik Geyer, a prace snycerskie wykonał warsztat krzeszowski pod kierunkiem Baltasara Rosnera oraz Zygmunta Kretschmera. W roku 1876 znana świdnicka firma organowa Schlag und Sohne dokonała pierwszej przebudowy instrumentu. Z tamtego okresu zachował się do naszych czasów sam prospekt organowy, wraz z oprawą szafy. Nowe organy wybudowała ta sama firma Schlaga ze Świdnicy w roku 1900. Ten instrument w niezmienionej formie dotrwał do naszych czasów. Są to wspaniałe organy, idealnie dopasowane do akustyki wnętrza o szlachetnym, romantycznym brzmieniu. Posiadają 27 głosów, 1731 piszczałek i trakturę pneumatyczną. Stół gry składa się z 2 manuałów plus pedał. Jednak stan techniczny instrumentu jest fatalny! Wymaga natychmiastowego remontu. W przeciwnym wypadku stracimy doskonale brzmiący i historycznie cenny instrument...
Stół gry
Zachodnia wieża szafy organowej
Pod przedsionkiem nawy głównej ulokowano piwnicę. Nie wiadomo, czy pełniła kiedyś funkcję krypty, czy też służyła innym celom. Pomieszczenie jest dość płytkie, sklepione kolebkowo
I na koniec dwa zdjęcia wykonane wprawdzie współcześnie ale na błonie cz/b, aparatem analogowym Yashica Lynx 5000 z obiektywem 1.8/50 mm
Korzystałem z:
- Konstanty Kalinowski Architektura doby baroku na Śląsku;- Konstanty Kalinowski Rzeźba barokowa na Śląsku;
- Radosław Gliński, Agnieszka Patała Krajobraz kulturowy gminy Lubawka;
- Stowarzyszenie Entuzjastów Klasycznej Muzyki Organowej Ziemi Kamiennogórskiej "Ukłon dla Cecylii";
- Anna Ziomecka Mistrz Lubińskich Figur ;
- Słownik geografii turystycznej Sudetów t.8;
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz