JEŻ : CEFALU_KATEDRA W CEFALU

Urzekł mnie Chrystus Pantokrator z katedry w Cefalu. Tak zwyczajnie, po ludzku. Bizantyjska mozaika w romańskim kościele zbudowanym przez Normanów z naleciałościami architektury islamskiej. Istny tygielek wielokulturowy. A On zajmuje centralne miejsce w apsydzie nawy głównej i jest taki oczywisty, jakby pojawił się tam dosłownie przed chwilą i patrzy wprost w oczy zwiedzających... Jego wzrok przenika przez wszelką materię, jakby był wszystkowidzący nie tylko ze swojej boskiej natury ale i z tej mozaiki. Nawet teraz, tu we Wrocławiu widzę Jego przejmujące spojrzenie i niezwykły, niosący ukojenie spokój... Chętnie powracam wspomnieniami do katedry i do tych kilku chwil spędzonych w tym mistycznym miejscu ...

Cefalu to przepiękne średniowieczne miasteczko położone nad morzem w północnej części Sycylii, mniej więcej w połowie drogi między Palermo a Mesyną. Od południa nad miasteczkiem góruje majestatyczna skała zwana Rocca. Miasto datuje swoje początki od V, a być może nawet od VI wieku p.n.e. Powstało w miejscu, gdzie zamieszkiwali prehistoryczni ludzie, o czym świadczą ślady i artefakty znalezione w okolicznych jaskiniach. Według podań i legend, w 1238 r p.n.e. przybył tu sam Herkules, który wybudował na potężnej górze (dzisiejsza skała Rocca) świątynię na cześć Jupitera. Ze względu na swoje strategiczne położenie, Cefalu na przestrzeni wieków było pod władaniem Greków, Syrakuzan, Kartagińczyków, Rzymian, Bizantyjczyków, Gotów, Arabów, Normanów, Hiszpanów i Włochów. W II wieku przed Chr. Sycylia dostała się pod panowanie Rzymu, a w 535 r. wcielona została do Cesarstwa Bizantyjskiego. W roku 858 Cefalù, zdobywają Arabowie i miasto zostaje włączone do Emiratu Palermo. Dopiero w 1063 roku odbite zostaje przez Normanów pod wodzą Rogera I.

KATEDRA
Inicjatorem budowy świątyni w Cefalu był król Roger II, rok wcześniej koronowany przez antypapieża. Na jego decyzję wpłynęło cudowne ocalenie ze sztormu i katastrofy okrętu oraz wyjście na ląd rozbitków w tym właśnie miejscu. Roger będąc w opałach na morzu złożył przysięgę Najwyższemu, że w zamian za ocalenie wybuduje świątynię. Miasto zostaje przeniesione ze skały Rocca do jej podnóża i rozbudowuje się wokół portu. Budowę katedry rozpoczęto w 1131 roku. Wewnątrz świątyni umieszczono dwa sarkofagi przeznaczone na miejsce spoczynku Rogera II i jego małżonki. Prace nad katedrą kontynuowali w latach 1180 - 1240 Hohenstaufowie (dynastia niemieckich władców, w większości również cesarzy Świętego Cesarstwa Rzymskiego i książąt Szwabii, w tym 1197–1250 Fryderyk II król Sycylii i Niemiec). To Hohenstaufom właśnie zawdzięczamy powstanie zakonu krzyżackiego. Cesarz rzymski Henryk VI Hohenstauf, Niemiec jako pierwszy nadał zakonowi ziemie w Italii, a papież Celestyn III w 1198 roku nadał temu bractwu status zakonu rycerskiego. Wtedy to pojawiły się charakterystyczne białe płaszcze z czarnym krzyżem, dla odróżnienia od templariuszy (biały płaszcz z czerwonym krzyżem) i joannitów (czarny płaszcz z białym krzyżem).

Fasada bazyliki ujęta została w dwie smukłe wieże zakończone czworo i ośmiokątną piramidą - symbolizującą świecką i kościelną władzę

Zwieńczenia obu romańskich wież są nieco młodsze i zostały dodane w XV w

Bardzo malowniczo przedstawia się stare miasto na tle jeszcze starszej katedry

Podczas budowy katedry zostały zastosowane różne style architektoniczne ówczesnej Europy. Nawa główna została zbudowana powtarzając klasyczny wzór z klasztoru w Cluny. Natomiast wpływy anglosaskie uwidoczniły się w przejściach umożliwiających przemieszczanie się po wyższych partiach budowli. Z kolei przeplatające się łuki, tworzące dekoracje absyd i wyższej części transeptu zaczerpnięte zostały z architektury islamskiej. Sztukę bizantyjską reprezentują mozaiki pochodzące z 1148 roku. Ich wykonanie zajęło blisko lat 40.

Wyżej i niżej romańskie łuki i romańskie kolumny wspierające arkady ale wyraźnie widoczne są naleciałości sztuki islamskiej

Portyk wejściowy do katedry wykonany jest z szarego o białego marmuru.

Powyżej wykorzystano antyczną w całości marmurową kolumnę

Również antyczne rysy odnajdziemy w rzeźbionym zworniku powyżej

Blankowania północnej nawy ładnie harmonizują z szeregiem arkadowych okien

Blankowanie szczytu ściany północnej potwierdza obronny charakter budowli za czasów panowania Normanów

Kamienne kolumienki wspierają arkadę o arabskich wzorach

Wnętrze bazyliki zbudowano na planie krzyża łacińskiego orientowanego, zakończonego od wschodu trzema półkoliście zamkniętymi apsydami. Nawy boczne od głównych oddzielono dwoma rzędami arkad wykończonych w kamieniu, w stylu arabskim, a wspartych na 16 smukłych kolumnach z których dwie pierwsze do strony wejścia wykonano z marmuru, a pozostałe z granitu. Głowice kolumn noszą cechy klasycznych korynckich. Kolumny marmurowe zdają się pochodzić jeszcze z czasów rzymskich z około II w. Kolumny granitowe są jeszcze starsze i pochodzą z którejś z tutejszych świątyń greckich. Kolumny oddzielające transept od nawy głównej są jeszcze wyższe, również granitowe i pochodzą jak i pozostałe z greckiej świątyni.

Potężne dębowe drzwi pochodzą z epoki renesansu

Główna nawa katedry na płótnie Carla Friedricha Wernera z okresu 1827-38

Głowna nawa zakończona półkolistą apsydą w której umieszczono najwyższej klasy mozaikę z Chrystusem Pantokratorem wraz z towarzyszącą mu Marią, aniołami i apostołami. Nawę główną oddzielają kamienne arkady wsparte na smukłych granitowych kolumnach o gładkich, szlifowanych trzonach. Jakże odmienne to rozwiązanie od romańskich kościołów w kontynentalnej części Europy, zwłaszcza Francji i Niemiec.

Sklepienia nawy głównej i naw bocznych są ślepe, wypełnione drewnianymi kasetonami których belki są malowane we wzory geometryczne oraz zoomorficzne wykonane przez rzemieślników pochodzących z mauretańskich warsztatów

Granitowe trzony kolumn wieńczą głowice w stylu korynckim zakończone masywnymi abakusami. Zupełnie odmienne są one od głowic romańskich utrzymanych w tradycji budowli z Cluny

Krzyż nad przejściem to ślad po templariuszach, czy też po prostu zacheuszek ?

Do korpusu katedry od strony północnej przylega budynek klasztoru, ozdobiony wewnątrz kolumnami o pięknie rzeźbionych kapitelach oraz wspaniały wirydarz.

MOZAIKI

Jeden z najwspanialszych przykładów sztuki bizantyjskiej znajduje się stosunkowo daleko od centrum cesarstwa, bo aż na Sycylii. Jest to wielka mozaika, która przedstawia Jezusa Pantokratora objawiającego światu Ewangelię. Zdobi ona całą szerokość apsydy katedry w Cefalù. Postać Jezusa do dziś robi na zwiedzających niesamowite wrażenie. Umieszczono ją bowiem we wgłębieniu sklepienia apsydy w taki sposób że osobom stojącym w nawie głównej katedry wydaje się, że Chrystus po prostu wyłania się z apsydy. Efekt ten nie jest już dziś tak niesamowity, jak dla średniowiecznych Sycylijczyków ale i tak przemawia do wyobraźni nie tylko pielgrzymów. Wykonana w połowie XII w. mozaika wspaniale odzwierciedla tygiel kultur, który istniał wówczas na Sycylii. Chrystus ma jasne włosy, jak wielu Normanów, którzy władali wówczas wyspą. I jest to wyłącznie tutejsza cecha tej bizantyjskiej mozaiki. Jednak jego brwi i broda są czarne jak u Arabów, a usta i nos mają greckie kształty...

Mozaiki występują na chórze, przęsłach skrzyżowania i ramionach transeptu. Nawy podłużne nie są dekorowane.

Słowo Pantokrator pojawia się w Nowym Testamencie dziesięć razy: raz w Drugim Liście do Koryntian św. Pawła, "będę wam Ojcem, a wy będziecie moimi synami i córkami - mówi Pan wszechmogący (Παντοκρατωρ)", pozostałe dziewięć razy w Apokalipsie św. Jana. Ikonograficzne przedstawienie Pantokratora rozprzestrzeniło się szeroko poczynając od IV-VI wieku w związku z przenikaniem do sztuki chrześcijańskiej elementów ikonografii późnoantycznej, zwłaszcza cesarskiej. Wówczas przedstawiano całopostaciową sylwetkę Chrystusa. W późniejszych czasach zaczęły pojawiać się przedstawienia do pasa, różniące się nieznacznymi szczegółami. Jako Pantokrator Chrystus przedstawiony jest w pozycji stojącej lub siedzącej na tronie, z otwartym Pismem Świętym w lewej dłoni i uniesioną prawą dłonią w geście błogosławieństwa. Ułożenie palców nawiązuje do greckiego monogramu Chrystusa: IC XC. Połączone są dwa palce: kciuk z serdecznym. Dzięki temu palce wskazujący i zgięty środkowy przypominają litery IC. Skrzyżowane ukośnie kciuk i serdeczny w zestawie z małym palcem tworzą XC. Nie jest to jedyna interpretacja gestu, według niektórych teologów połączony kciuk z palcem serdecznym są symbolem dwoistości natury Chrystusa: boskiej i ludzkiej. Natomiast złączenie trzech palców: małego, serdecznego i kciuka symbolizuje Trójcę Świętą. Księga, którą Jezus trzyma w lewej dłoni, nawiązuje do jego misji nauczania. Zwykle zamieszczony jest na niej cytat z Ewangelii według św. Jana: "Nie sądźcie z zewnętrznych pozorów, lecz wydajcie wyrok sprawiedliwy". Symbolika tej mozaiki jest wielowarstwowa. Nie ma tu przypadkowości - wszystko co widzimy ma znaczenie i coś symbolizuje. W tradycji cerkiewnej przedstawienie Chrystusa jako Pantokratora jest najczęściej umieszczane na sklepieniu centralnej kopuły cerkwi. Tradycja ta, sięgająca Kościoła XI wieku, ma znaczenie symboliczne. W czasie panowania dynastii macedońskiej (867-1056), kiedy to zakończył się ikonoklazm, w Bizancjum odżyła sztuka Kościoła. Już w tamtych czasach świątynie chrześcijan zaczęto budować wedle zamysłu stworzenia "obrazu kosmosu". Umiejscowienie ikony Pantokratora na centralnym sklepieniu miało ukazać Chrystusa, który z wysokości patrzy na swój świat.

Uważa się, że mozaiki transeptu w Cefalù są dziełami artystów zachodnich, jednak wykształconych przez mistrzów sztuki bizantyńskiej ze wschodu. Reprezentują one tzw fazę Klasycyzmu Komnenów (1081-1204) czyli swego rodzaju odpowiedzi na wyzwanie i na wzmożone kontakty ze sztuką zachodu. Mozaikę Pantokratora uważa się za najwspanialszą z bizantyjskich mozaik we Włoszech.

We wnętrzu katedry odnajdziemy też miły, choć skromny i mało znany, akcent związany z Polską - w lewej nawie bocznej umieszczono na kolumnie figurę papieża Urbana V, który to w 1364 roku wydał bullę powołującą do życia Akademię Krakowską.

U nas postać Chrystusa Pantokratora odnajdziemy - prócz malowideł cerkiewnych - w kilku kościołach obrządku zachodniego np. w katedrze sandomierskiej-https://paskonikstronik.blogspot.com/2016/10/sandomierz-katedra.html , czy w romańskim kościółku św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Świerzawie-https://paskonikstronik.blogspot.com/2015/12/romanski-koscio-w-swierzawie-i-jego.html .

Pod dominującą w całej apsydzie postacią Chrystusa Pantokratora, mozaika podzielona jest na trzy rzędy. Maria zajmuje tu środek części górnej i pokazana jest jako orędowniczka w towarzystwie czterech archaniołów. W niższych rzędach i w mniejszej skali przedstawiono apostołów. Na ścianach bocznych znajdziemy postacie ze Starego Testamentu - świętych ojców i nauczycieli Kościoła oraz rycerzy walczących w jego sprawie. Na sklepieniu krzyżowo-żebrowym umieszczono zaś sylwetki aniołów-cherubinów i serafinów. Cały program ikonograficzny reprezentuje tu typowy kanon bizantyjski.

Poniżej Pantokratora przedstawiona jest Maria - orantka stojąca między czterema archaniołami, a poniżej w dwóch rzędach przedstawiono dwunastu apostołów.

Święci i prorocy - wszystko zgodne ze ścisłymi regułami pisania ikon

Umieszczono też sceny chrystologiczne, prorocy i święci znajdują się na ścianach łuku tęczowego i na podłuczu, oraz w górnych partiach transeptu. Orszaki świętych i sceny ewangeliczne mają tu widoczny bizantyński charakter. Na sklepieniu krzyżowym uwidoczniono postaci aniołów i serafinów

MIASTO
Samo miast to przede wszystkim klimatyczne wąskie uliczki. Niektóre skomercjalizowane - oczekujące na turystę i kuszące sklepikami i przytulnymi lokalami, a inne w pełni autentyczne. W tych drugich można poczuć chłód w południe i klimat południa ...
Najlepiej zwiedzać i miasto i resztę wyspy wiosną lub jesienią, kiedy nie jest tak duszno od upałów i tłoczno od turystów. No i ceny są wówczas jakieś rozsądniejsze.

Stare miasto wrośnięte niemalże w morze i skała Rocca górująca nad całym Cefalu

Wzdłuż całego miasta przy samym morzu wiedzie ścieżka - deptak dla turystów ale nasycony wręcz pięknymi widokami

Powyżej jeden z pozostałych kościołów Cefalu a pod nim fragment twierdzy obronnej pamiętającej czasy Rogera II. Hmm, czy to właśnie tu, pod tą twierdzą przycumował ongiś jeden z okrętów wiozących brać rycerską na wyprawę krzyżową do Ziemi Świętej? Pytam, bo - być może - ma pokładzie jednego z takich okrętów wojennych przypłynął tu nasz książę Henryk Sandomierski. Istnieją podania, że książę Henryk przypłynął na Sycylię i że spotkał się z królem Rogerem II. Jeśli tak było, to najprawdopodobniej spotkali się tu, w Cefalu, bo tu właśnie w owym czasie król przebywał. Jakie wrażenia wywarło to miasto i ta katedra na młodym księciu? A podobno po spotkaniu z Rogerem II, Henryk Sandomierski popłynął razem z królem na awanturniczą wyprawę z Sycylii do Bizancjum. Niewiele o tym wiadomo... Nie wiadomo nawet, czy to prawda. Ale że nasz książę podziwiał podobne jak na tych zdjęciach widoki - to pewne…