MONASTER ROŻEŃSKI_Роженски манастир

Monaster Rożeński - cerkiew prawosławna w górach Piryn  w Bułgarii    

Monaster Rożeński z zewnątrz to zwarty średniowieczny kompleks obronny. Świadczą o tym solidne, wysokie mury i wąskie okienka w ścianach. Na dziedzińcu klasztornym studnia zapewniające przetrwanie długich nieraz oblężeń 

Równie ciekawie prezentuje się na skalistym tle "Melnickich piramid"

                                                              

   Zwiedzałem go dwukrotnie - i to wystarczy aby pokochać to miejsce... Po raz pierwszy znalazłem go bardzo dawno temu, podczas wędrówek po górach. Nie był wówczas taki zadbany, czyściutki i elegancki jak dzisiaj. Szary i jakby opuszczony, a może raczej zapomniany. Był też znacznie mniej przystępny - komuna ograniczała jak się da dostęp do takich miejsc. Prawie wszystkie pomieszczenia były pozamykane. Tylko kościół i miejsce odpoczynku dla pielgrzymów można było zwiedzać. Ale w tamtych latach, kto miał to szczęście i był tam, ten wie co mam na myśli pisząc o niepowtarzalnej atmosferze tego miejsca.Dla mnie osobiście jest to jeden z najpiękniejszych monasterów na świecie... Wiem, wiem, że greckie i inne bałkańskie, są i większe i starsze i zasobniejsze w dzieła sztuki. To prawda. Są też oblegane przez tłumy turystów - w większości nieświadomych tego wszystkiego, co mają dosłownie na wyciągnięcie ręki. Ale tu, w Rożeńskim Monasterze zatrzymał się i czas i sam Bóg - jakby czekał na każdego przybysza, tak jak ojciec czeka na swoje dzieci... Takie miałem wrażenie będąc tu po raz pierwszy i dokładnie takie samo, gdy wszedłem tu ostatnio. Miejsce Święte. Podobnych odczuć zaznałem jeszcze w jednym tylko miejscu - w romańskiej katedrze w Cefalu. Ale tam za sprawą niezwykłej wprost siły, emanującej z mozaiki przedstawiającej Chrystusa Pantokratora. Tu w Rożeńskim emanuje wszystko - mury, freski, studnia, winorośle, a mówią nawet same kamienie ...

Kompleks klasztorny - rzut poziomy

 Wejście na dziedziniec klasztorny

 Obecnie wnętrze klasztoru przypomina ogród botaniczny. Dawniej, kiedy byłem tu po raz pierwszy rosły tu głownie winorośle 

 Wspaniałe drewniane podesty i balustrady stanowią o urodzie tego miejsca

 Wejście z dziedzińca do kościoła

                                                                            

Cudowne wprost miejsce. Polecam je każdemu pielgrzymowi i każdemu turyście. Miłośnicy architektury i malarstwa ściennego powinni tu przybyć zwłaszcza. Klasztor Rożeński jest jednym z najciekawszych i zarazem najważniejszych centrów religijnych i kulturalnych na terytorium Bułgarii. Leży około 8 kilometrów na wschód od miasteczka Melnik, na południowych zboczach pięknych gór Piryn. Samo miasteczko jest również bardzo urocze, a winnice serwują jedne z najsmaczniejszych win na Bałkanach!  

Brakuje dokładnych danych na temat czasu założenia klasztoru. Według niektórych greckich badaczy powstał on w 890 roku lub najpóźniej w XII w. Bułgarska nauka historyczna przyjęła tezę, że klasztor Rożen został założony na początku XIII wieku, kiedy całe okolice Melnika były rządzone przez despotę Aleksija Słowiana, siostrzeńca bułgarskiego króla Kaloyana (1197-1207). Pośrednim dowodem na to jest notatka do greckiego rękopisu z XIII wieku, bogato ozdobionego miniaturami, który stwierdza, że owa księga należała do klasztoru położonego nad Mielnikiem. Potwierdzają to wykopaliska wykonane na dziedzińcu klasztornym, w których znaleziono biżuterię i monety z czasów cesarza bizantyjskiego Michała VIII Paleologa (1259-1282). Najwcześniejsze informacje, w których klasztor jest wymieniony pod obecną nazwą, znajdują się w rękopisie z 1551 r. - dziś w zbiorach rękopisów Wielkiej Ławry w Atos, napisanych przez ówczesnego opata z klasztoru Matki Boskiej Różańcowej (tj. Rożeńska) Kosmy. Trzy inne zachowane rękopisy z biblioteki klasztornej, które są obecnie przechowywane w Jerozolimie, świadczą o rozwoju klasztoru i jego aktywnej działalności literackiej w średniowieczu. Są to książki „Interpretacje Hioba” z XIII wieku oraz manuskrypt z XV wieku, z kilkoma arkuszami dodanymi z XVI wieku. Zostały one zabrane do kościoła Grobu Świętego przez Patriarchę Dositeya z Jerozolimy w 1674 roku. Jaki były dzieje klasztoru Rożeńskiego podczas podboju Mielnika przez zdobywców osmańskich pod koniec XIV wieku i w pierwszym wieku panowania osmańskiego, wiemy niewiele. Budynki klasztorne mogły być wówczas zniszczone. Najwcześniejszą wzmianką o panowaniu osmańskim w klasztorze jest list od patriarchy Konstantynopola Jeremiasza I (1522–1546), w którym patriarcha potwierdził prawa klasztoru do dwóch kościołów w Melniku - „Św. Matki Bożej Kecharitomeni ”oraz „ Św. Archanioła ”. Od samego początku istnienia klasztor był stawropigialny - tj. niezależny od lokalnego metropolity Melnika, ale podporządkowany tylko patriarchatowi ekumenicznemu w Konstantynopolu - przywilej, z którego korzystają tylko najważniejsze klasztory w świecie prawosławnym.

Sam kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny, to trójnawowy budynek z dwoma rzędami kolumn dźwigających sklepienia. Zespół klasztorny składa się z kościoła katedralnego z kaplicą, kaplicy - ossuarium, zabudowań gospodarczych i mieszkalnych. W obecnej formie klasztor został zbudowany w XVI-XVIII wieku. Budynki mieszkalne, ułożone w nieregularny sześciokątny kształt, otaczają piękny dziedziniec, na środku którego znajduje się kościół klasztorny. Mniej więcej z końca XVI wieku pochodzą freski, stanowiące najwspanialszą dekorację ścienną świątyni klasztornej. Prawdopodobnie wtedy odnowiono i częściowo urządzono obecną jadalnię kościoła i klasztoru. Południowa fasada głównej świątyni została pomalowana na początku XVII wieku, a w 1662 roku została ozdobiona freskami i nowo wybudowanym ossuarium klasztornym. Potwierdzenie tej daty znajduje się poza fasadą zachodnią, gdzie w niszy nad wejściem zachował się wizerunek Chrystusa na tronie, otoczonym przez apostołów, oznaczony datą 1597 r. Po wielkim pożarze w drugiej połowie XVII wieku, kiedy to spłonęła część kompleksu klasztornego i prawdopodobnie biblioteka, klasztor znalazł się w trudnej sytuacji. Podczas późniejszej renowacji budynku oryginalne cylindryczne sklepienia zastąpiono drugim dachem, który został obniżony niżej tak, że dziś zakrywa górną część malowideł ściennych. Rekonstrukcja ta mogła mieć miejsce na początku XVII wieku. Wówczas to ponownie udekorowano kościół malowidłami ściennymi, zastępując te, które uszkodził pożar. Zaprojektowano też główny ikonostas i ikony dla niego, jak też wyposażenie wnętrza rzeźbionymi meblami.

Cykl malowideł ściennych to największy skarb monasteru

 O malowidłach napisałem więcej w tekście głównym. Freski proszą się o solidną renowację

Malowidła zdobiące kraniec głównego kościoła są najwcześniejsze, prawdopodobnie z XVI wieku. Są to głównie sceny ilustrujące działania Chrystusa po zmartwychwstaniu: cudowne rozmnożenie chleba, zamiana wody w wino (wesele w Kanie Galilejskiej), cudowny połów i cudowne uzdrowienia, którymi Chrystus obdarza wiernych. Zawierają również rzadką ilustrację hymnu liturgicznego „Godny jedzenia” na cześć Matki Bożej. We wnęce nad wejściem do nawy znajduje się malowidło Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny z napisem: „Przedstawione Wniebowzięcie przez malarzy Theohara i Mikołaja 1727”. Ponad 150 wydarzeń opisanych w ewangelii, ułożono w dwóch rzędach. Tak wielu malowideł ściennych nie ma w żadnym innym kościele z okresu panowania osmańskiego, z wyjątkiem głównego kościoła klasztoru Rile. Zespół malowideł ma złożoną treść koncepcyjną i wysokie walory artystyczne. Jego zakres tematyczny nie ogranicza się do tradycyjnych tematów ewangelicznych, ani do symbolicznych kompozycji stosowanych przy dekoracji świątyni chrześcijańskiej. Wykonane tu malowidła związane są szczególnie z kultem Matki Boskiej, któremu poświęcony jest kościół i sam klasztor. Najwyższy pas ścian południowych i północnych ilustruje 24 zwrotki (pieśni) Matki Bożej Akatystycznej - to prawdziwe arcydzieło bizantyjskiej poezji. W niższym rzędzie przedstawiono dużą liczbę zwykłych świętych. Ołtarzowa część świątyni z trzema wnękami absydy jest również ozdobiona freskami.

 Malowidła wewnątrz cerkwi

 Północno-zachodnia kaplica kościoła poświęcona jest św. Bezsrebarnikom (św. Uzdrowicielom) Kosmie i Damyanowi, których kult rozprzestrzenia się na całym obszarze, znanym ze starożytnego klimatu i źródeł mineralnych. Zdobią go XVIII-wieczne malowidła ścienne. Wraz z wizerunkami św. Kosmy i Damiana, po lewej stronie od wejścia stoi wyrazisty portret zakonnicy Melanii. Fakt, że przedstawiono ją z modelem kaplicy w dłoni, a jej imię jest wymienione jako imię fundatorki, w zachowanej fragmentarycznie inskrypcji pod oknem na północnej ścianie kaplicy, daje powód do uznania tego obrazu za portret fundatorki. Południowa fasada świątyni klasztornej jest całkowicie pokryta malowidłami ściennymi. Nad wejściem znajduje się Dziewica Maryja na Tronie, otoczona pasami przedstawiającymi proroków w medalionach. Po prawej stronie znajdują się sceny Sądu Ostatecznego, a po lewej - tzw. „Drabina cnót”, przez którą mnisi wstępują do prawości.                                                      

Kolejnym ważnym budynkiem kompleksu klasztornego jest Jadalnia ( w klasztorach rzymskokatolickich to refektorium), wbudowana w południowo-wschodnie skrzydło klasztoru. Prace konserwatorskie wykazały, że dzisiejszy prostokątny plan (7,20 x 16 m) z absydą zbudowany jest na grubych średniowiecznych kamiennych ścianach. Kompozycje ścienne i fragmenty „Ostatniej wieczerzy” odkryto w absydzie, scenie „Św. Pachomiusz i anioł”, cyklu „Matki Bożej Akatystycznej” i innych. XVII w. Elegancja i duchowe piękno obrazów, przejrzysta i zrównoważona struktura kompozycji scen, jasny kolor zbudowany na połączeniu delikatnych pastelowych tonów świadczą o wysokich walorach artystycznych tych malowideł. 

 Refektorium z odsłoniętymi fragmentami malowideł

                                             

                                                  

Przy okazji zwiedzania monasteru warto poświęcić nieco więcej czasu i powędrować pieszo po bardzo malowniczych wąwozach i parowach zwanych "Melnickie piramidy". Jest to wielka sieć głębokich i skalistych wąwozów wypreparowanych przez wodę w miękkich skałach zlepieńcowych. W Melniku można zaopatrzyć si w mapkę terenu i zebrać niezbędne informacje o ścieżkach i szlakach turystycznych po wąwozach.

Panorama miasteczka Melnik ze zboczy "Melnickich Piramid", a w miasteczku winnice pełne win ...

Kraina "Melnickich piramid" to bardzo malownicze miejsce. Wędruje się dnem lub grzbietami wypreparowanymi w miękkich skałach osadowych zwanych zlepieńcami

Letnia wędrówka takimi wąwozami to również odpoczynek od upalnego słońca. W strefie dennej tych wąwozów temperatura jest nawet o 10 st.C niższa  

Jednak w porze deszczowej trzeba uważać, bo ścieżki robią się śliskie, a dnem wąwozów może spływać głęboki potok wody