JEŻ : ISSOIRE_ROMAŃSKI KOŚCIÓŁ ŚW. STREMONIUSA

Issoire to niewielkie miasteczko położone malowniczo w Owerni, w północnej części Masywu Centralnego, przy drodze prowadzącej do Clermont-Ferrand. Miałem okazję zobaczyć tam dwa kościoły romańskie. Niezwykle ciekawy kościół pod wezwaniem św. Stremoniusa w Issoire oraz równie interesujący ale zamknięty z powodu remontu kościół w Saint-Nectaire.

Issoire powstało z dawnej galijsko-rzymskiej osady Isiodorensis. Już we wczesnym średniowieczu istniał tu kościół, który był częścią klasztoru St. Austell z relikwiami św. Astremoniusa. W IX w. benedyktyni z Saint-Yvoine, którzy przybyli w te strony, uciekając przed atakami Normanów odbudowali zapomniany klasztor. Pierwszym opatem został mnich Gislebertus, a nowy kościół pod wezwaniem św. Piotra i św. Astremoniusa został konsekrowany w roku 937 przez biskupa Clermont – Bernarda. Z tego okresu zachowały się dolne fragmenty ściany zachodniej, potwierdzone dokumentami pochodzącymi z XVI wieku. Około roku 1130 wzniesiono obecnie istniejącą, romańską budowlę.

Koronkowa wieża przepruta dwoma poziomami biforiów i główny korpus kościoła o znacznie oszczędniejszej dekoracji

Okazuje się, że wieżę dobudowano w stylu neoromańskim w XIX wieku

Od wschodu do korpusu prezbiterium przylega wieniec kaplic. Wszystkie one posiadają skromną ale bardzo ciekawą dekorację rzeźbiarską. Do poziomu łuków zamykających okna ściany są bardzo surowe, pozbawione detali. Dopiero poddasza poszczególnych kaplic przyozdobiono motywami geometrycznymi, arabeskami i skromnymi detalami rzeźbionymi w kamieniu. Cechą wyróżniającą poszczególne kaplice, są rzeźbione w kamieniu znaki zodiaku

Niemalże ascetyczny w swej wymowie portal nie zapowiada pysznego w detale i rzeźby wnętrza...

Cały obiekt został poddany starannej renowacji w XIX wieku, mającej na celu odsłonić jak najwięcej pierwotnych elementów budowli, a usunąć wszelkie możliwe do usunięcia naleciałości. Tak oto mamy dziś w świetnym stanie zachowania, jeden z najpiękniejszych romańskich kościołów we Francji. Co ciekawe jego zewnętrzne ściany nie są ozdobione wyszukanymi portalami o bogatych motywach rzeźbiarskich ale znajdujemy tu proste w formie portale wsparte na pojedynczych kolumnach. To cecha właściwa większości wczesnośredniowiecznych budowli w Owerni.

Od wschodu do korpusu przylega masywny chór otoczony wieńcem kaplic o ładnych, stożkowych daszkach. Wymiary kościoła są znacznie większe niż w podobnym mu Notre-Dame du Port ale proporcje, choć nieco może mniej eleganckie, przekroje, elewacje i szczegóły są niemal dokładnie takie same. Całkowita długość kościoła wynosi 56 metrów, szerokość 16 metrów 60 centymetrów; wysokość nawy głównej, 7 metrów 75 centymetrów; transept ma długość 29 metrów.

Wielowarstwowa i złożona w swej wymowie dekoracja zewnętrzna murów świątyni przyciąga uwagę już z daleka. Znaki zodiaku, motywy geometryczne, arabeski, fryzy ozdobne i rzeźbione kolumny tworzą razem wyszukaną formę

Konsole wspierające szczyty ozdobiono motywem podobnym do dekoracji fryzów

Porównanie przekrojów poprzecznych korpusów kościoła w Issoire z podobnym kościołem w Orcival w Owerni. Rys.pochodzi z : http://www.philippe-gavet.fr/07/04/05/index.html

Jest to kościół pielgrzymkowy, zaopatrzony w szeroki ambit i duży transept, co pozwalało pielgrzymom na swobodną komunikacje wewnątrz świątyni. Sklepienia naw wsparte są na ośmiu parach filarów, dzielących symetrycznie nawy boczne od głównej. Nawa główna ma siedem przęseł z podcieniami na parterze. Również osiem kolumn oddziela prezbiterium od ambitu. Głowice kolumn w prezbiterium ozdobiono rzeźbionymi postaciami ustawionymi w scenach z Pisma Świętego. Pozostałe kapitele w nawach głównej i bocznych posiadają dekorację o motywach roślinnych. Detale podobnie jak cisy konstrukcyjne wykonano w drobnoziarnistym piaskowcu, rzadziej w wapieniu. Na zewnątrz do ozdób elewacji (mozaiki) wykorzystano jeszcze sporadycznie bazalt oraz marmur. Pod prezbiterium znajduje się krypta, powtarzająca wymiary prezbiterium. W krypcie umieszczono relikwiarz ze szczątkami pierwszego biskupa Issoire - patrona kościoła. Święty Austremoine (Stremonius), patron tego benedyktyńskiego opactwa, był biskupem Owernii w III wieku. Przybył z Rzymu wraz z sześcioma towarzyszami aby ewangelizować Galię. Obecny kościół zbudowano na miejscu dawnej kaplicy, wzniesionej na jego grobie. A grób ten ułożono w miejscu jeszcze wcześniejszego, przedchrześcijańskiego kultu...

Bliźnięta - jeden ze znaków zodiaku, fasada zewnętrzna w kościele Saint-Austremonius w Issoire, XII w. Owernia

Panna - jeden ze znaków zodiaku, fasada zewnętrzna w kościele Saint-Austremonius w Issoire, XII w. Owernia

Lew - jeden ze znaków zodiaku, fasada zewnętrzna w kościele Saint-Austremonius w Issoire, XII w. Owernia

Znaki zodiaku - fasada zewnętrzna w kościele Saint-Austremonius w Issoire, XII w. Owernia

Dwanaście znaków zodiaku umieszczonych nad oknami wieńca kaplic jest symbolem porządku i złożoności wszechświata. Frontony prezbiterium i kaplic zdobią geometryczne fryzy złożone z naprzemiennie ułożonych elementów ciemnych i jasnych o prostych formach geometrycznych.

Przestronne wnętrze o wybitnie wertykalnym podziale sprawia wrażenie o wiele większej przestrzeni, niż bryła zewnętrzna kościoła. Nawa główna zamknięta jest sklepieniem kolebkowym.

Głowice kolumn zdobią motywy roślinne wyraźnie nawiązujące formami do wzorców antycznych. Prospekt organowy XIX wieczny pochodzi z okresu restauracji świątyni

Triforium w transepcie

Zwieńczenie apsydy zdobi malowidło z wizerunkiem Chrystusa Pantokratora

W połowie XIX wieku dokonano renowacji XIII-wiecznej polichromii na kapitelach romańskich kolumn. Do najpiękniejszych należą te w ambicie – przedstawiają najważniejsze sceny z życia Chrystusa m.in. Ostatnią Wieczerzę, niewiasty przy pustym grobie, pojawienie się Zmartwychwstałego Marii Magdalenie. Obecne polichromowane wnętrze może szokować kolorami, jak i sposobem użycia barw ale pamiętać należy, że do czynienia mamy ze sztuką wczesnego średniowiecza, gdzie powszechnie przyozdabiano wnętrza barwnymi malunkami. Dopiero w dobie baroku zamalowywano równie powszechnie sklepienia i ściany na biało....

Kapitele kolumn w prezbiterium są bogato rzeźbione scenami z Nowego Testamentu (Góra Oliwna, Wielki Czwartek, Ostatnia Wieczerza, Droga do Emaus) ale znajdują się tu też i tematy świeckie opowiadające o życiu w średniowieczu, czy też mitologiczne - starożytny bestiariusz.

W architekturze kościoła znajdziemy proste figury geometryczne w najczystszej postaci: cylinder (kaplice), prostokąt (nisze i kolumny), półkola (okna i łuki), trójkąt (frontony) i stożek ścięty (dachy).

Oddzielone wałkami od trzonów kapitele tworzą wypukłe reliefy figuralne. Sceny zaczerpnięto z życia Apostołów i z żywotów świętych

Kapitele kolumn w ambicie układają się w cztery pary, tworząc cykl liturgiczny Wielkiejnocy. Przedstawiają sceny począwszy od Wielkiego Czwartku, po Niedzielę Wielkanocną. I tak cykl północny w całości reprezentuje Ostatnią Wieczerzę. Południowy relacjonuje dwa epizody Męki Pańskiej - biczowanie i niesienie krzyża. Pozostałe dwa opowiadają wydarzenia z Niedzieli Wielkanocnej - niewiasty u grobu oraz spotkania z Chrystusem Zmartwychwstałym. Wartość artystyczna całości pozostaje na różnym poziomie. Zobaczyć tu można dobrze ułożone w proporcjach postaci, jak i dość przeciętne prace wskazujące na użycie warsztatu pomocniczego przy wykonywaniu dekoracji.

Szczególnej urody kapitel z ujmującą wprost sceną Ostatniej Wieczerzy. Chrystus w otoczeniu dwunastu apostołów poprzez formę sceny kojarzy się w sposób oczywisty z rycerzami okrągłego stołu.

Na obszarze Owerni, w bezpośrednim towarzystwie Mont Dore i Puy de Dome, od końca XI wieku powstała liczna grupa klasztorów i kościołów, dla których inspiracją były zarówno kościoły pątnicze, jak i wcześniej powstały Saint Etienne w Nevers. Do największych i najlepiej zachowanych do dziś budowli z owej grupy należą Saint Nectaire rozpoczęta około 1080 r, Notre Dame du Port w Clermont z około 1100 r, Saint Paul w Orcival i Saint Austremoine w Issoire z około 1130 roku. Wszystkie cztery założenia są zaskakująco podobne. Posiadają niski chór z obejściem i wieńcem czerech do pięciu kaplic oraz głębokim poprzedzającym go przęsłem. Nad wyciągniętymi arkadami nasady chóru znajduje się podniebienie, szeroki łuk tworzy poprzedzające przęsło, w którym brak jest okien. Wynika to z konieczności podparcia kolebki. Transept jest jednonawowy, podzielony na pięć części. J jego ścianie wschodniej otwierają się dwie apsydy. Górną ścianę przypór łukowych przełamuje potrójny fryz arkadowy. Motyw ten pochodzi z Saint Etienne. Najbardziej zadziwiające jest jednak odstąpienie od pionowego podziału ścian, znane w Nevers od 1065 r. Zewnętrzna bryła kościołów jest jeszcze bardziej charakterystyczna w Owerni niż ich wnętrza. Nasada chóru wychyla się tylko nieznacznie spod dachów obejścia i kaplic, sprawiając wrażenie ściśniętej. Na tej samej wysokości co dach nasady chóru leżą też dachy ramion poprzecznych. Jednak wrażenie krzyżujących się dachów zakłóca masywny blok z którego wyrasta wieża, dominująca nad całą elewacją wschodnią.

Witraże zachwycają świeżością i kolorystyką. Tylko kilka z nich zachowało się z dawniejszych czasów, pozostałe pochodzą z XIX wieku z okresu wielkiej restauracji oraz z czasów współczesnych.

Krypta jest dostępna dwiema klatkami schodowymi z obu naw bocznych. Pomieszczenie wsparto - jak leżące nad nim prezbiterium, na ośmiu kolumnach. W środkowej niszy umieszczono piękny romański relikwiarz chroniący szczątki patrona.