Lietavský hrad - ruiny zamku warownego
Wszyscy wiemy dobrze, że Słowacja to gościnny kraj, który natura obdarzyła szczodrze górami, a historia zamkami. Te najpiękniejsze i najlepiej zachowane zamczyska zostały już dokumentnie opisane i obfotografowane. Pozostało mi zatem pokazać taki mniej znany, bardziej "swojski" zamek - swojski poprzez ruiny które po nim pozostały, wszak w Polsce mamy większość zamków w postaci ruin własnie... Dziś są to ruiny średniowiecznego zamku, wznoszące się na wąskim grzbiecie skalnym u stóp Strażowskich Wierchów, a właściwie w ich bocznym ramieniu, zwanym Wyżyną Sulovską, rozciągającym się od północy nad uzdrowiskiem Rajecke Teplice. Wzgórze zamkowe leży na wysokości 630 m npm, 8 km na południe od Żyliny. Same ruiny są bardzo rozległe. Uważa się, że należą do największych pozostałości na Słowacji. Ongiś odgrywał on bardzo ważną rolę w systemie obronnym tego kraju - w średniowieczu kontrolowano stąd okoliczne szlaki handlowe. Pierwotnie był to zamek gotycki, z wysoką wieżą w centrum. Jej część zachowała się do dziś, do wysokości 14 m. Ciekawostką jest, że ruiny tego zamczyska są łudząco podobne do pobliskich ruin zamku Likava w okolicy Rużomberku. Wyglądają podobnie i nazywają się podobnie, a łączy je dodatkowo ród wybitnych arystokratów węgierskich Thurzo (ostatnim przedstawicielem rodu na zamku był Jan VII Thurzo). Przedstawicieli tego rodu znajdziemy nie tylko na Słowacji, ale i w Krakowie i w moim rodzinnym Wrocławiu (jeden z biskupów wrocławskich to Jan V Thurzo).
 |
| Ruiny zamku na tle gór - to takie typowe dla pięknej Słowacji. Można śmiało powiedzieć, że to stały element krajobrazu tego kraju ...  Zdjęcie pochodzi ze strony: https://slovakia.travel/pl/zamek-lietava  Plan ruin zamku |
 |
| Wapienne grupy skałek w Sulovskich Wierchach |
 |
 |
| Na zamku trwają prace remontowe. Wokół materiały budowlane, rusztowania i bloki kamienne |
Mury zamku oparto o wystające wokół skały wapienne
Rys historyczny.
Prawdopodobnie w ostatniej ćwierci XIII wieku, ktoś z rodziny Balašów wybrał na działkę budowlaną, skalisty grzbiet na wschodnim zboczu Wyżyny Sulowskiej. Zbudowano wówczas czterokondygnacyjną wieżę na planie kwadratu na najwyższej części skalistego wierzchołka. Na północny wschód od wieży znajdował się dodatkowy mur. Dopełnieniem pierwotnego układu był mniejszy pałac. Na początku XIV wieku, Matúš Čák przejął zamek, ale po jego śmierci w 1321 roku zamek został zajęty przez wojska króla Karola Róberta, a zamek został zwrócony rodzinie Balašów. Gdzieś między 1321 a 1323 rokiem Lietava przeszła w ręce królewskie i stała się własnością Karola Roberta, nadaną „z honorem” przez sędziów regionalnych. Kolejnym właścicielem został niejaki Dezider. Zygmunt I Węgierski w nieznanych dotąd okolicznościach odebrał Deziderowi Lietawę i zamek ponownie stał się własnością królewską. Następnie monarcha obdarował zamkiem księcia kaliskiego Sędziwoja ze Szubina. Prawdopodobnie po śmierci Sędziwoja Lietava wraz z okolicznymi zamkami przeszła w ręce jego wnuka Ścibora.
W 1474 roku Maciej Korwin nadał zamek wraz z całym majątkiem Pawłowi z Kiniży za sprawą którego doszło w latach 1475-1494 do jego największej rozbudowy. Kolejnymi właścicielami byli Jan Zapolya na przełomie XV i XVI wieku oraz Mikołaj Kostka od 1512 roku. Z córką tego ostatniego ożenił się bogaty możnowładca, Franciszek Thurzo z którym wiąże się dalszy rozwój zamku i przebudowa w stylu renesansowym. W XVII wieku stał się on niezdobytą twierdzą w której Thurzonowie chronili swój najcenniejszy dobytek w czasie wojen i niepokojów. Według zapisów zamek w okresie panowania rodu Thurzo miał 90 pokoi. Pomieszczenia "pańskie" urządzone były z przepychem i ogrzewane kominkami. W środkowej części zamku znajdował się "thurzowski pałac", a w nim pomieszczenia z tajnymi przejściami, korytarzami i skrytkami. Był tam też skarbiec na kosztowności i archiwum. W 1616 roku zmarł węgierski palatyn Jerzy Thurzo, a jego jedyny syn Imre odszedł bezpotomnie pięć lat później. Zamek został własnością wspólną sióstr i córek zmarłych. Ciężka do uregulowania sytuacja własnościowa spowodowała, iż nikt nie chciał się angażować w utrzymanie warowni, toteż w 1698 roku była już prawie opuszczona. Mieściło się tu jedynie rodowe archiwum, które w latach 1760-1770 przeniesiono do zamku orawskiego. W XIX wieku zamek Lietava popadł już w całkowitą ruinę. W 1999 roku powstało Stowarzyszenie, którego celem stało się ratowanie zamku, a w dalszej perspektywie odbudowa jego części. Od roku 2008 Stowarzyszenie stało się właścicielem zamku. Od tego momentu trwają nieprzerwane prace nad jego odbudową.
 |
| Okoliczne góry i pasma upstrzone są licznymi wapiennymi skałkami, za nimi zaś leżą piękne Sulovskie Skalne Miasta |
 |
| To najciekawsza część zamku - przypominająca basteje |
 |
| Widok z zamku na Żilinę i część Małej Fatry |
 |
| Żilina i Mała Fatra w zbliżeniu |
 |
| Latem panuje tu ożywiony ruch |
Architektura. Opis podaję za stroną: https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/slowacja/lietava/ :
Pierwotna średniowieczna budowla ograniczała się do późniejszego zamku górnego w skład którego wchodziła kwadratowa w planie wieża o wymiarach 6×6 metrów, włączona w obwód muru obronnego, wydzielającego nieregularny dziedziniec po stronie północnej. Wieża posiadała kondygnacje rozdzielane drewnianymi płaskimi stropami, wąskie otwory szczelinowe oraz dostępne po drabinie wejście od strony dziedzińca. Mur obronny poprowadzono wzdłuż skalnych urwisk, szczególnie wysokich po stronie wschodniej. Droga dojazdowa do zamku pod koniec XIII wieku wiodła od strony południowej, przechodziła pod wieżą, a następnie po drewnianym moście osiągała portal bramy prowadzącej na dziedziniec.
Do połowy XV wieku dziedziniec zamku w dużej części zastawiono nowymi budynkami mieszkalnymi, wzniesionymi po stronie południowej i wschodniej, gdzie mury przedłużono, tak iż zajęły one charakterystyczny, wąski, umieszczony na wystającym cyplu narożnik, który wypełniony został zabudową. Usytuowana została tam zamkowa kaplica, od czasu przebudowy z końca XV wieku zwieńczona sklepieniem sieciowym.
W trakcie wielkiej rozbudowy z lat 1474 – 1492 dobudowano drugi, większy dziedziniec po stronie zachodniej, pełniący początkowo rolę podzamcza. Od południa zamykała go czworoboczna wieża mieszkalna, obok której w załamaniu muru zlokalizowano wieżę bramną. Wjazd poprzedzony był rozległym przedbramiem, od wschodu opartym o skarpy wzgórza i wieżę mieszkalną, a od zachodu, tuż przy wieży bramnej zaopatrzonym w półkolisty wykusz lub basztę. Mur obronny podzamcza wzmocniono podkowiastą basztą w narożniku północno – zachodnim, oraz drugą, bardziej wydłużoną w narożniku północno – wschodnim. Obie przystosowano do użycia broni ogniowej. Czworoboczna wieża mieszkalna posiadała po jednym pomieszczeniu na każdej kondygnacji. Dostępne były one poprzez kręconą klatkę schodową umieszczoną w ryzalicie w narożniku dziedzińca. Ze względów obronnych klatka schodowa skomunikowana była także z chodnikiem w koronie muru obronnego. By zabezpieczyć drogę wjazdową budynki mieszkalne zamku górnego zwieńczono drewnianymi gankami, być może o funkcjach hurdycji. Uwieńczeniem wielkiej przebudowy było wykucie na dziedzińcu podzamcza nowej studni, konicznej dla funkcjonowania powiększonego zamku. W pierwszej połowie XVI wieku zmieniono wjazd do zamku, przesuwając go na lepiej chronioną północną stronę. Stara brama została zamurowana, a nowe wejście zlokalizowano po przeciwnej stronie, w murze flankowanym dwoma basztami działowymi. Podkowiasta baszta północno – zachodnia pełniąca odtąd kluczową rolę obronną przy drodze wjazdowej została pogrubiona. Prace przy niej przeprowadzono zapewne już w drugiej połowie XVI wieku, kiedy to powstał kolejny dziedziniec zwany drugim przedzamczem, a właściwie obszar międzymurza po stronie zachodniej i północnej, którym poprowadzono drogę wjazdową. W XVI lub na początku XVII wieku wzmocniony on został północno – wschodnią niedużą basztą podkowiastą oraz dwoma nowymi budynkami bramnymi. Droga do zamku górnego wiodła wówczas przez pięć bram, wzdłuż starszych murów obronnych. Po wschodniej stronie jeszcze w XVI wieku dobudowano półokrągły, wielki rondel o średnicy 25 metrów.
 |
| W oknach umieszczono kawałki folii izolacyjnej, na której z czasem wyrastają mini ogródki z "mchu i paproci" |
 |
 |
| Część muzealna zamku jest niezwykle skromna |
 |
| narożnik bastionu wzmocniono dużymi w rozmiarach ciosami kamiennymi |
 |
| na jednym z ciosów zachował się w dobrym stanie herb rodowy |
Zamek przetrwał jako trwała ruina w formie z XV-XVII wieku z czytelnymi elementami najstarszego założenia, m.in. na zamku górnym zachowała się kwadratowa wieża główna do wysokości około 14 metrów. Na zamku średnim, czyli pierwszym przedzamczu w najlepszym stanie jest baszta podkowiasta i wieża mieszkalno – obronna. W najgorszym stanie zachował się zamek dolny z wieżą obronną z dwoma bramami. Obecnie na zamku prace konserwatorskie, których celem jest zabezpieczenie i udostępnienie ruin dla zwiedzających.
Zwiedzanie zamku zajmuje około jednej do dwóch godzin. Warto również poświęcić chwilę uwagi wspaniałym panoramom gór otaczających okolicę. Obsługa zamku jest bardzo miła i chętnie udziela informacji. Samochód najlepiej zostawić na niewielkim parkingu we wsi Lietavska Svinna-Babkov - pomiędzy Domem Kultury, a remizą strażacką.
Korzystałem z:
- https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/slowacja/lietava/;
- https://www.tuitam.info/2018/10/07/zamek-lietava/;
- https://hradlietava.sk;
