Wnętrze kościoła, widok na nawę południową
Liptowski Mikulasz to popularne wśród turystów miasteczko na Słowacji. Stanowi dobry punkt wypadowy w pobliskie góry. Zwłaszcza w Zachodnie Tatry i Niżne Tatry. Jest też znane z miejsca stracenia największego zbójnika Karpat - Juraja Janosika. Legenda o uroczym i sprawiedliwym zbójniku przetrwała i jest nadal żywa po obu stronach Tatr. Jednak z licznych źródeł pisanych wynika że to bardziej słowacki zbójnik, niż polski, choć pamiętać należy, że legenda o Janosiku, to tak naprawdę zlepek wielu różnych legend, podań i opowieści. W pamięci zbiorowej górali po obu stronach Tatr zachowała się bowiem bardziej tradycja, niźli obraz konkretnego zbója. Faktem jest, że to właśnie tu, w Liptowskim Mikulaszu, na rynku powieszono Jurka Janosika na haku wbitym w poślednie żebro. A niedaleko, we wsi Valaska Dubova pod Wielkim Choczem stoi do dziś karczma w której harnasia pojmano.
Pierwszą pisemną wzmiankę o przyszłym mieście spotykamy w dokumencie króla węgierskiego Władysława IV z 1286 r., którym władca przodkom rodziny szlacheckiej Pongráców potwierdził własność osady Święty Mikulasz. Treść dokumentu poświadcza również, że Święty Mikulasz istniał już przed 1286 r. Rozwijał się stopniowo, z gospodarstwa plebańskiego, które powstało w związku z budową kościoła św. Mikołaja. W dziejach miasta kościół ten ma wyjątkowe znaczenie. Świadczy o tym również i to, że nazwa osady jest identyczna z imieniem duchowego patrona kościoła. Postać św. Mikołaja już od XIV w. jest częścią herbu miejskiego. Jako średniowieczne miasteczko Święty Mikulasz na dobre zaczął się rozwijać od połowy XIV w., kiedy dzięki Pongrácom uzyskał prawo targu. W następnych dziesięcioleciach do jego gospodarczego i urbanistycznego rozmachu przyczynił się również kolejny przywilej, w 1424 r. nadany przez króla Zygmunta – prawo do organizowania corocznych jarmarków. Szybko rosnące miasteczko z czasem stało się siedzibą administracyjną żupy liptowskiej. Jej regularne posiedzenia odbywały się tutaj już od połowy XVII w. ale swoją stałą siedzibę żupa miała w nim dopiero od 1712 r., gdy na jej użytek zakupiono jedną z kamienic mieszczańskich na rynku, znaną później jako pierwszy Dom Żupy. Wiek XVIII przyniósł również zmianę składu narodowościowego i wyznaniowego mieszkańców. Około 1720 r. bowiem do miasta przybywają pierwsze rodziny żydowskie i od tego roku aż do wybuchu drugiej wojny światowej charakterystyczną cechą codziennego życia mieszkańców miasta było oparte na zasadzie tolerancji współżycie trzech wyznań religijnych.
Turystę oprócz tych folklorystycznych sensacji zainteresuje zapewne niezwykłej urody kościółek svateho Mikulasza czyli Św. Mikołaja.
Portal główny wraz z tympanonem przedstawiającym patrona pochodzi z 1945 roku
Romanizujące biforia zachowały swoją oryginalną formę i materię
Historia kościoła
Kościół św. Mikołaja zbudowany został w drugiej połowie XIII wieku, prawdopodobnie na miejscu starszego kościoła romańskiego. Powstał jako świątynia parafialna dla mieszkańców położonych w pobliżu pięciu wsi, a jednocześnie ośrodek formowania nowej osady, która uzyskała od niego nazwę. Późniejsze miasto Liptovský Mikuláš założone zostało przez przybyłych z Niemiec osadników, którzy prawdopodobnie brali też udział przy budowie wczesnogotyckiego kościoła. W źródłach pisanych został on po raz pierwszy odnotowany w 1299 roku. Rozwój miasta i zwiększenie liczny ludności, wymusiło w drugiej ćwierci XIV wieku gruntowną przebudowę kościoła w trójnawową bazylikę z wielobocznym prezbiterium. W połowie XV wieku teren wokół kościoła, wraz z położonym obok dworem Pongráczów, został otoczony murem obronnym. Przypuszczalnie bezpośredni wpływ na budowę obwarowań miał konflikt miejscowych dziedziców z rodu Pongrác ze szlachcicem Piotrem Komorowskim, a także walki wewnętrzne o koronę. Od połowy XVI wieku do końca XVII stulecia kościół należał do protestantów, w czasach których w latach 60-tych XVII wieku uszkodzony został przez pożar, po którym konieczny był remont budowli. W XVIII wieku kościół przebudowano w stylu barokowym. Generalny remont przeszedł on następnie po wielkim pożarze miasta w 1883 roku. W latach 1940-1943 przeprowadzono kolejne prace remontowe, połączone z próbą przywrócenia budowli pierwotnej, gotyckiej formy. Dobudowane zostały wówczas nowe boczne kaplice, a w ramach prac restauracyjnych zostały odkryte pozostałości dawnego muru obronnego.
Zegar słoneczny z południowej strony kościoła zdobi ceramiczna płaskorzeźba walki św. Jerzego ze smokiem
Architektura
Kościół usytuowany był w średniowieczu w południowej części prostokątnego, wydłużonego południkowo placu rynkowego, z którego południowymi narożnikami łączyła się przebiegająca przez osadę równoleżnikowo droga. W XIV wieku uzyskał formę orientowanej względem stron świata na linii wschód – zachód budowli, trójnawowej, trójprzęsłowej bazyliki z wydłużonym, zakończonym na wschodzie wielobocznie prezbiterium (5/8 boków). Od strony zachodniej na osi nawy głównej usytuowana została wysoka wieża na rzucie kwadratu. Po północnej stronie prezbiterium znalazła się zakrystia, będąca pierwotnie częścią najstarszego, romańskiego kościoła z XII wieku, wyróżniająca się o wiele masywniejszymi murami.
Oświetlenie kościoła pierwotnie zapewniały wąskie i stosunkowo wysokie okna lancetowate o obustronnych rozglifieniach. Większe okna ostrołuczne umieszczone zostały w wielobocznej części prezbiterium, natomiast w wieży na trzech najwyższych kondygnacjach (po stronie wschodniej z powodu dachu nawy głównej na dwóch kondygnacjach) przepruto dwudzielne przeźrocza o półkolistych jeszcze zamknięciach. Okna te w sposób oczywisty nawiązują do tradycji architektury romańskiej, podobnie jak półokrągłe łuki arkad międzynawowych wewnątrz świątyni. Wejścia do kościoła utworzono w nawie południowej oraz w przyziemiu wieży od zachodu. Wnętrze korpusu kościoła podzielone zostało na nawy dwiema parami ośmiobocznych w przekroju filarów, podtrzymujących wspomniane wyżej arkady. We wszystkich nawach, prezbiterium i zakrystii zastosowano sklepienia krzyżowo – żebrowe, przy czym we wschodnim zamknięciu prezbiterium w układzie sześciodzielnym. Żebra opuszczono na przyścienne, podwieszane konsole oraz w nawie głównej na lizeny (wysunięte z płaszczyzn ścian boki filarów międzynawowych). Obecna forma kościoła jest wynikiem kilku etapów rozbudowy i wielokrotnych przekształceń nowożytnych, zakończonych w XX wieku próbą powrotu do średniowiecznego kształtu. Całkowicie współczesnymi dodatkami są boczne kaplice przy środkowych przęsłach korpusu. Nowożytne jest zwieńczenie wieży, południowy aneks ze schodami przy wieży oraz kruchta południowa. Efektem prac regotyzacyjnych z XX wieku są ponadto wspomniane już przeźrocza wieży, romanizujący portal zachodni i wiele innych detali architektonicznych.
Widok z nawy głównej ku prezbiterium. Pierwotnie jednonawowy kościół powiększono podczas pierwszej przebudowy gotyckiej o prezbiterium, a podczas drugiej o nawy boczne, tworząc w ten sposób trójnawową przestrzeń pseudobazylikową z ośmiobocznie zamkniętym prezbiterium
Fresk w łuku tęczowym przedstawia triumf Baranka, pochodzi z 1903 r.
W prezbiterium zachowało się oryginalne, kamienne sklepienie krzyżowo-żebrowe, na którym wsparto konsole, Wiszące zworniki sklepień wypełniono stylizowanymi winoroślami lub heraldycznymi wzorami półksiężyca z gwiazdą. Po południowej stronie prezbiterium znajduje się gotyckie kamienne pastoforium. Prezbiterium pochodzi z rozbudowy kościoła w latach 1300-1350, kiedy pierwotną nawę rozbudowano o nawy boczne
Okulusy w górnych częściach ścian pochodzą jeszcze z okresu romańskiego świątyni
W XV wieku sklepienia podparto trzema i dwoma ośmiobocznymi filarami, które dzielą przestrzeń na trzy nawy. Wszystkie trzy nawy przesklepione są sklepieniami krzyżowymi o trzech polach sklepień
Kamienna chrzcielnica pochodzi z 1490 roku, z miedzianym kutym barokowym wiekiem z XVII wieku
We wnętrzu kościoła zachowały się trzy gotyckie ołtarze szafkowe. Ołtarz główny (przeniesiony z Trnovca) posiada skrzydła z lat 1500-1510, z malowidłami przedstawiającymi sceny z życia patrona świątyni. Natomiast w szafie głównej ołtarza, na centralnym miejscu ustawiono rzeźbioną figurę św. Mikołaja. Pozostałe dwie figury nie są oryginalne, lecz późniejsze i przedstawiają świętych: Stefana i Władysława (ubrany w srebrną zbroję, brakuje mu miecza w prawej dłoni). Oprawa ołtarza głównego jest neogotycka i pochodzi z 1903 roku. Ołtarz Panny Marii, pochodzący z około 1470 - 1480 roku, jest autorstwa nieznanego z imienia mistrza ze Spiskiego Podgrodzia. Jego głównym elementem jest rzeźba Madonny z Dzieciątkiem. Pośrodku stoi figura Madonny z Dzieciątkiem Jezus (Madonna Assumpta w koronie – Królowej Niebios). Postać Najświętszej Marii Panny, stojąca na półksiężycu, ubrana jest w suknię w kolorze głębokiej czerwieni i złoty płaszcz. Na jej głowie wysoka, złota korona z końcówkami w kształcie rozgałęzionych gałązek. Matkę Boską adorują cztery święte madonny: Barbara, Małgorzata, Katarzyna i Dorota. Ruchome skrzydła ołtarza wyobrażają etapy życia Matki Boskiej i Jezusa Chrystusa – Zwiastowanie, Nawiedzenie, Narodziny i Pokłon Trzech Króli. Drugi boczny ołtarz pochodzi z około 1520 roku. Wyjątkowy jest niefiguratywny motyw główny – rzeźbiarskie wyobrażenie monstrancji. Jako główny element dekoracyjny znajduje się rzeźbiona monstrancja z sakramentem - drewniana, złocona płaskorzeźba przedstawiająca monstrancję o wysokości prawie 1,5 m, wsparta na dwóch klęczących figurach aniołów. Na skrzydłach ołtarza widoczni są święci i sceny z ukrzyżowania Chrystusa. W kaplicy południowej znajduje się późnogotycka kamienna chrzcielnica z 1490 roku. W wyposażeniu kościoła zwraca też uwagę gotyckie pastoforium (Pastoforia – w kościołach wczesnochrześcijańskich dwa małe pomieszczenia w prezbiterium przylegające symetrycznie do boków apsydy. Były dwudzielną zakrystią rozmieszczoną po obu stronach ołtarza. Po prawej, południowej stronie ołtarza, znajdował się diakonikon, przeznaczony na przechowywanie naczyń, ksiąg i szat liturgicznych, oraz początkowo przestrzeń dla diakonów usługujących przy mszy; po lewej, północnej stronie ołtarza, znajdowała się prothesis – miejsce przeznaczone do przygotowania mszy. Oddzielnie, każde z dwóch pomieszczeń nazywane było pastoforium).
W predelli nastawy ołtarzowej przepiękna scena Ostatniej Wieczerzy inspirowana zapewne dziełem mistrza Leonarda. Płaskorzeźbione postaci są zróżnicowane i wyraziste
Współczesne witraże zaprojektowano i wykonano w okresie największej przebudowy kościoła w latach 1940 - 1943
Okno witrażowe według projektu Jána Želibskego
Światło !
