GŁAZY KRASNOLUDKÓW KOŁO GORZESZOWA_CIEKAWE MIEJSCE W SUDETACH

 REZERWAT  PRZYRODY  GŁAZY  KRASNOLUDKÓW  KOŁO GORZESZOWA        

    Góry Stołowe w polskiej części Sudetów nie kończą się wcale na Błędnych Skałach i na Szczelińcach. Ich naturalnym przedłużeniem są Zawory położone już nie w Kotlinie Kłodzkiej ale w Kamiennogórskiej. Właśnie tam znajduje się wychodnia skał piaskowcowych zwanych Głazami Krasnoludków. Jest rezerwatem przyrody, a zarazem pięknym miejscem do zwiedzania - wszak to też są Góry Stołowe. Warto zaznaczyć, że różnorodne formy górnokredowych skał piaskowcowych występują w Sudetach nie tylko w Górach Stołowych, ale też w kilku innych miejscach. Są to np. Góry Bystrzyckie i Rów Górnej Nysy w Kotlinie Kłodzkiej, w okolicach Krzeszowa oraz w północnych częściach Pogórza Izerskiego i Kaczawskiego. Same Zawory traktuje się jako swoiste przedłużenie Gór Stołowych, gdyż występują tu identyczne pod względem wieku i litologii serie skalne. Ponadto wystarczy spojrzeć na mapę Sudetów Środkowych, żeby dostrzec, że to tylko granica państwowa dzieli swoim przebiegiem pasmo Gór Stołowych na trzy części. Nasze są Góry Stołowe, czeskie Broumovske Steny, a za nimi znów polskie Zawory. Do tak rozumianego stoliwa osadów piaskowcowych zaliczają się również Adrszpasko-Cieplicie Skalne Miasta, a całość zwana jest przez Czechów Broumovska vrchovina. Patrząc jeszcze szerzej, okresie od 100 do 85 mln lat temu było tu rozległe czeskim morze kredowe, które po wycofaniu się na południe pozostawiło po sobie grubą serię osadów, tworzących dziś piaskowce, mułowce i margle Gór Stołowych, okolic Krzeszowa, Broumovskiej vrchoviny, Gór Bystrzyckich, Rowu Górnej Nysy, Czeskiego Raju i Szwajcarii Czesko-Saksońskiej, Gór Łużyckich czy Kokořinska.

Mapka okolic rezerwatu

Rysunek poglądowy morfologii terenu rezerwatu. Obraz pochodzi z pracy: PIOTR MIGOŃ - Piaskowcowe formy skalne w okolicach Krzeszowa w Sudetach Środkowych 

Rezerwat położony jest ok 2 km na południowy-zachód od Gorzeszowa, dokładniej na bezimiennych, południowych stokach opadających do potoku Jawiszówka (dopływ Zadrnej) na długości 1200 m, licząc od drogi leśnej przy której znajduje się obszerny i zadbany leśny parking prowadzący do rezerwatu. Można tu spędzić czas i na zwiedzaniu form skalnych i przy ognisku lub przeczekać deszcz pod wiatą.  Na czole wyraźnie zaznaczonego w terenie grzbietu, licznie występują wychodnie piaskowców, tworzące zróżnicowane pod względem kształtów i rozmiarów skałki. W rezerwacie wyróżnić można formy ambon, baszt, maczug, grzybów skalnych, ścian skalnych i platform. Skałki występują w kilku oddzielonych od siebie grupach (bastionach), w skład których wchodzą różne odmiany morfologiczne skalnych form. Najbardziej charakterystyczny jest zespół złożony ze ścian skalnych o wysokości od kilku do kilkunastu metrów, przechodzący wyżej w platformy nachylone zgodnie z nachyleniem powierzchni uławicenia i zarazem przeciwstawnie do generalnego nachylenia stoku. Są one pocięte siatką głębokich szczelin zorientowanych do siebie pod kątami zbliżonymi do prostych. Krawędzie boczne bastionów skalnych są silniej rozczłonkowane niż ich czoła i tu występują wyizolowane formy w postaci grzybów i maczug skalnych. Same skały zbudowane są z piaskowca o różnym stopniu twardości powstałego w okresie górnej kredy (ok. 80 mln lat temu). Piaskowce w rezerwacie sklasyfikowane zostały jako gruboławicowe piaskowce gruboziarniste i drobnokalibrowe zlepieńce kwarcowo-skaleniowe o zróżnicowanym spoiwie: ilastym, kalcytowym, żelazistym, fosforanowym lub krzemionkowym. W większości stanowią one denudacyjne ostańce tworzące wyraźnie zaznaczony próg morfologiczny o charakterze kuesty. Kuesta jest to stromy i asymetryczny stopień lub próg powstały na obszarze o różnej odporności warstw skalnych na erozję selektywną. Pierwotnie całość stoków i doliny utworzona była z rozległego piaskowca o różnym stopniu twardości w zależności od pochodzenia. Miększe fragmenty zostały stopniowo wymyte przez potok pozostawiając najbardziej odporne skały, szczególnie duży wpływ na obecny kształt miało zlodowacenie bałtyckie w końcowym okresie plejstocenu (115-11,7 tys lat temu).

Wśród owych skał najbardziej znana jest liczna grupa ostańców określanych jako skalne grzyby. Charakterystyczny kształt owe grzyby nabrały z powodu swojej warstwowej budowy, która miała duże znaczenie w czasie procesów erozyjnych. Dolne warstwy tworów skalnych, określane jako „nóżki” zbudowane są z wielu warstw porowatego piaskowca marglistego, podczas gdy „kapelusze” buduje jednorodny piaskowiec o spoiwie krzemionkowym pozbawiony spękań. Wielowarstwowość nóżek spowodowana jest stopniowym i powolnym odkładaniem się piaszczystego materiału, który był naniesiony z niszczenia okolicznych lądów. Naniesienie powoduje jednocześnie wytworzenie się rozbudowanej porowatej struktury, bardzo podatnej na erozję. Woda krążąc przez system porów znacznie szybciej przyczynia się do wymywania materiału skalnego. Górne warstwy grzybów są całkowitym przeciwieństwem dolnych warstw. Ich budulcem jest lity piaskowiec bez porów będący efektem bioturbacji. Proces ten powodowały morskie organizmy, które poprzez rycie w jeszcze luźnym piaszczystym podłożu doprowadzały do wymieszania się materiału i zatarcia jego wielowarstwowości. Ze względu na litą budowę, górne warstwy znacznie wolniej ulegały erozji. W końcowym efekcie szybszego wymywania dolnych porowatych warstw i wolniejszego litych warstw górnych powstały charakterystyczne grzybowe twory skalne.

Procesy erozyjne obserwowane na grzybach i innych formacjach skalnych określane są jako wietrzenie selektywne. Mimo iż wszystkie warstwy skał podlegają tym samym procesom, to ich tempo i efekt jest różny w zależności od budowy strukturalnej poszczególnych warstw. Wiele skalnych grzybów już nie istnieje z powodu owej selektywności. Dolne warstwy ulegające szybszej erozji i tworzące wąskie nóżki z czasem stają się na tyle cienkie iż nie są już w stanie podtrzymywać większych od nich kapeluszy i ulegają złamaniu. Wiele leżących w dole doliny skał piaskowca pierwotnie miało formę grzybów. Oprócz samych grzybów na zboczach doliny wyodrębniły się także inne formy jak skalne ściany, maczugi, ambony a także formacje, do których erozja i wymywanie wdarły się do środka tworząc niewielkie labirynty i okna. Wyróżnia się tutaj dwie grupy skał. W górnych partiach występują skały szczytowe powstające w trakcie selektywnego wietrzenia na cofające się stoki wzgórza. Dolne partie zajmują natomiast skałki podszczytowe powstałe w trakcie selektywnego wietrzenia samego stoku. Największe twory skalne obejmują ściany o wysokości 17 m ulokowane w początkowej (wschodniej) części rezerwatu, gdzie formują długi na 300 m mur rozdzielony niewielkimi przesmykami oraz charakterystycznymi pionowymi spękaniami. Skały te są ze sobą zrośnięte tylko u podstawy. W większości formacje skalne tworzą pas o szerokości 150 m na długości około 1200 m licząc od wschodniej granicy rezerwatu, gdzie znajduje się jednocześnie największe nagromadzenie skał.

Rozległa panorama Sudetów z punktu widokowego w Zaworach. W dole Chełmsko Śląskie, dalej Góry Krucze, a ponad nimi grzbiet Karkonoszy

Korzystałem z:

- PIOTR MIGOŃ - Piaskowcowe formy skalne w okolicach Krzeszowa w Sudetach Środkowych ;

- Agatowcy.com.pl - Grzyby i morskie piaskowce, czyli uroki Gorzeszowskich Skałek

- Przyroda Dolnego Śląska - Głazy Krasnoludków;