PAPOWO BISKUPIE ruiny zamku krzyżackiego

   RUINY  KAMIENNEGO  ZAMKU  KRZYŻACKIEGO  W  PAPOWIE  BISKUPIM  KOŁO  CHEŁMŻY

Plan sytuacyjny zamku wraz z murami i fosą. Rys pochodzi z pracy: Marcin Wiewióra: Zamki krzyżackie na Ziemi CHełmińskiej w świetle najnowszych badań wybranych obiektów;

Próba rekonstrukcji zamku z tablicy informacyjnej umieszczonej przy ruinach

    

     Ruiny zamku krzyżackiego w Papowie Biskupim położone są w odległości około 35 km na północ od Torunia i około 8 km na północ od Chełmży. Malownicze ruiny wyróżniają się pośród innych budowli krzyżackich swoją staranną, wykonaną z kamieni polnych konstrukcją. Zazwyczaj na terenach pólnocnej Polski i Prus wznoszono budowle murowane wprost z wypalanej cegły, lub jedynie na podmurówce kamiejnnej. Takich budowli wykorzystujących kamień polny jako surowiec do wykonania fundamentów i podmurówki znaleźć można całkiem sporo. Jednak w Papowie Biskupim wykorzystano okoliczne kamienie polodowcowe do wzniesienia całego zamku, a jedynie w celu wykończenia oprawy okien i bram użyto cegły. Zamek otaczała ongiś głęboka fosa. Wzniesiono go na planie zbliżonym do kwadratu z prostokątnym dziedzińcem po środku i przedzamczem od strony północno-zachodniej. Zgrubienia murów w narożnikach sugerują, że budowla posiadała wieżyczki, a w górnej kondygnacji drewniany ganek. Brama wjazdowa była usytuowana w skrzydle północnym. W tej samej części mieściła się również kaplica oraz kapitularz. Po stronie wschodniej znajdował się refektarz, natomiast w części zachodniej sala sypialna rycerzy. Ze skrzydła południowego, gdzie było mieszkanie komtura ocalały tylko niewielkie fragmenty przyziemienia. W ziemi, pod skrzydłem zachodnim, zachowały się zasypane piwnice. Pewnie dlatego ocalały, że są zasypane. Mury przedzamcza wzniesiono z granitowych kamieni łączonych zaprawą wapienną. W ten sam sposób wzniesiono mury zamku wysokiego. W zachowanych do dziś obrzeżach, węgarach i koronie oraz w posadzkach kondygnacyjnych ganków obronnych wykorzystano cegły w układzie mieszanym (wysklepki, węgary okienne i wnęki przyścienne) lub wendyjskim (w licu elewacji). Do budowy sklepień i wypełnienia wysklepek użyto krótszych cegieł, tzw. „dziewiątek”. W piwnicach, na parterze i na pierwszym piętrze zachowały się w oporach resztki żagli sklepiennych lub łęków przyściennych po sklepieniach krzyżowych. W kaplicy i kapitularzu w skrzydle północnym były sklepienia krzyżowo-żebrowe. Opory sklepień wsparto na dekoracyjnych konsolach wykonanych  z wapienia - niektóre z nich zachowały się do dziś. Zdobienia konsol są typowe - jak w innych zamkach krzyżackich. Otwory okienne w zamkowej kaplicy i kapitularzu rozglifiono obustronnie i obramowano cegłami zwykłymi i klińcowymi oraz profilowanymi w krawędziach i w laskach węgarkowych. Pozostałe otwory wykończono podobnie – od strony zewnętrznej były to pionowe szczeliny typu strzelnicowego, oprawione w ciosy granitowe i przykryte kamieniem bądź ciosem.  Brukowany dziedziniec zamku górnego otaczały krużganki, zapewniające komunikację pomiędzy pomieszczeniami. Niewiele dziś wiadomo na temat zamkowych krużganków. Prawdopodobnie był dwu- lub trzy-kondygnacyjne, zaopatrzone w dach pulpitowy ze spadem w kierunku dziedzińca, nakryty dachówką ceramiczną. Piwnice dostępne były przez klatki schodowe w formie szyi, w tym jedną w północno – zachodnim narożniku dziedzińca. Nie ma pewności gdzie znajdowało się gdanisko zamku, czyli dostępna za pomocą ganku wieża lub wykusz o funkcji latryny. Mogło się mieścić przy zachodnim skrzydle, gdzie znajdował się kamienny wspornik.

Wyżej i niżej skrzydło północne zamku. Kaplica

Skrzydło północne. Kaplica zamkowa

Wyżej i niżej skrzydło północne zamku. Kapitularz. Widok okna w ścianie zachodniej. Dobrze zachowane ślady łuków sklepiennych oraz konsole śklepień

Rysunek pochodzi z pracy:  Marcin Wiewióra: Zamki krzyżackie na Ziemi CHełmińskiej w świetle najnowszych badań wybranych obiektów;

Historia:

Pierwsza wzmianka o Papowie znajduje się w tzw. Dokumencie z Lonyz (Przywilej Łowicki). Dokument dotyczy nadań w ziemi chełmińskiej dokonanych przez Konrada Mazowieckiego i biskupa Płocka, Giedka, na rzecz biskupa Christiana. Na podstawie tych informacji część historyków uważała, że istniała już w tym czasie parafia, a być może również osada grodowa. Dotychczasowe badania archeologiczne prowadzone w obrębie zamku papowskiego nie wykazały jednak żadnych śladów grodziska ani zabytków wcześniejszych niż z XIV/XV wieku. Nie można jednak wykluczyć, że gród istniał w innym miejscu niż późniejsze założenie krzyżackie. Na temat Papowa nie znajdujemy żadnej wzmianki również w źródłach opisujących wydarzenia z czasów drugiego powstania Prusów w latach 1260-1274 ani z czasów wojny zakonu krzyżackiego z Pogezanami i Jaćwingami (1275-1283). Nazwa tej miejscowości pojawia się dopiero w informacji z 10 sierpnia 1279 roku mówiącej o dokonanym w Papowie potwierdzeniu przez mistrza krajowego Konrada von Feuchtwagena w imieniu wielkiego mistrza aktu darowizny Arnolda von Waldow (Arnolda z Wałdowa) 28 łanów we wsi Morczyny dla kościoła w Chełmży. Z 1284 roku pochodzi pierwsza wzmianka o Aleksandrze – komturze papowskim, który był świadkiem układu mistrza krajowego Konrada von Thierberga Młodszego z biskupem włocławsko-pomorskim Wisławem (1283-1300) w sprawie dziesięcin z terenów znajdujących się w okolicy Gniewu. Prawdopodobnie więc już w 1279 roku istniał w Papowie ośrodek administracji zakonnej, a pięć lat później urzędował tam komtur. Później, po likwidacji miejscowego komturstwa, zamek stanowił siedzibę podrzędnego urzędnika zakonnego, tytułowanego prokuratorem. Po bitwie pod Grunwaldem w 1410 roku zamek na krótko obsadziło rycerstwo ziemi chełmińskiej, jednak krzyżacy odbili Papowo już w październiku tego samego roku. W 1411 roku Papowo najechał polski rycerz Janusz Brzozogłowy, co spowodowało zniszczenia na przedzamczu i zagarnięcie trzymanych tam koni. Po wycofaniu wojsk polskich zlikwidowano mieszczące się w Papowie komturstwo, zamek zaś stał się siedzibą wójta krzyżackiego. W 1416 roku przybył do niego pracujący dla wielkich mistrzów krzyżackich mistrz Niklus Fellensteyn, lecz najpewniej nie wpłynęło to na podjęcie większych prac budowlanych. W trakcie wojny polsko – krzyżackiej z 1422 roku przez Papowo przeszły wojska polskie. Pomimo słabych obwarowań zamku, nie podjęto jednak próby jego zdobycia, ze względu na sytuację strategiczną i konieczność przemarszu na Radzyń. Do zajęcia zamku doszło dopiero na początku wojny trzynastoletniej z lat 1454-1466, kiedy to padł jako pierwsza warownia zdobyta przez Związek Pruski. Do niewoli dostał się wówczas marszałek zakonu Kilian von Exdorf, a ponadto w Papowie uwięziono komtura gdańskiego i grudziądzkiego. Król Kazimierz IV przeznaczył zamek do rozbiórki, lecz rozkazu tego ostatecznie nie wykonano i w 1458 roku zaciężne wojska krzyżackie odzyskały Papowo. Kilka miesięcy później wojska polskie pod dowództwem Piotra z Szamotuł szturmem zdobyły zamek, który splądrowano i podpalono. W 1466 roku Papowo Biskupie zostało włączone do Królestwa Polskiego i weszło w skład królewszczyzny. Jego pierwszym starostą został Gabriel Bażyński, być może urzędujący w prowizorycznie odbudowanym zamku, choć należał on wówczas do patrycjuszowskich rodzin z Torunia, Bartłomieja Trosta i Franciszka Eskena. W 1505 roku w posiadanie warowni weszli biskupi chełmińscy, którzy użytkowali ją do 1772 roku. W XVII wieku zamek opisywano jako znajdujący się w złym stanie, częściowo rozebrany w trakcie pozyskiwania materiałów budowlanych pod budowę seminarium w Chełmży. Biskupom zamek został odebrany na mocy decyzji króla pruskiego Fryderyka Wielkiego. Od końca XVIII stulecia zaczął szybko popadać w ruinę, aż w XIX wieku rozbiórki w celu pozyskania kamienia i cegły dokonali okoliczni mieszkańcy.

Skrzydło północne. Kapitularz. Wyżej i niżej częściowo dobrze zachowane konsole służek sklepiennych. Jak widać same konsole wyrzeźbiono w kamieniu wapiennych, a żebra sklepień wykonano z cegły profilowanej

Wyżej i niżej ściana skrzydła wschodniego od strony dziedzińca. Na górnej kondygnacji dobrze widoczne łuki sklepienne nad poszczególnymi celami

 Ściany zewnętrzne skrzydła wschodniego i północnego zamku

Korzystałem z:

- Zabytki architektury województwa kujawsko-pomorskiego. Papowo Biskupie: Ruiny zamku krzyżackiego;

- Architektura średniowiecza i starożytności - Papowo Biskupie zamek Krzyżacki;

- Marcin Wiewióra: Studia nad średniowiecznym warsztatem budowlanym zamku krzyżackiego w Papowie Biskupim;

- Marcin Wiewióra: Zamki krzyżackie na Ziemi CHełmińskiej w świetle najnowszych badań wybranych obiektów;