KLĘPSK_DREWNIANY KOŚCIÓŁ NAWIEDZENIA N.M.P.

DREWNIANY   KOŚCIÓŁEK  W   KLĘPSKU   k. Sulechowa   

     Budownictwo drewniane popularne było w Polsce od zarania dziejów. Wobec dużej ilości lasów, często stosowano drewno jako podstawowy materiał budowlany. Kamień wykorzystywany był znacznie rzadziej i często jako podmurówka lub fundament. Niestety, liczne pożary na przestrzeni dziejów, pochłaniały nieraz całe miasta wraz z ich zabudowaniami. Najwięcej budowli drewnianych, które przetrwały do dziś to budynki sakralne, które mają od lat swojego gospodarza, nie popadają w ruinę i są odpowiednio zadbane. W kościołach drewnianych często spotykamy interesujące wyposażenie wnętrz - stare obrazy, ołtarze, rzadziej kolekcje portretów trumiennych, na których uwieczniono właścicieli majątku, dobroczyńców kościoła (obecnie wiele obrazów trumiennych przeniesionych jest do muzeów, gdzie poddawane są zabiegom konserwacyjnym). Niektóre z tych świątyń mają bogato zdobione ściany, ze scenami z biblii, co stanowi przykład poznawania życia Chrystusa przez ludzi nie umiejących czytać (tzw. Biblia Pauperum). Najlepszym tego przykładem jest poewangelicki kościółek w Klępsku. Większość mieszkańców Kiepska wyemigrowała w XIX wieku do Australii. Ich potomkowie do dziś utrzymują kontakt z parafią swoich przodków i często ją odwiedzają wspomagając finansowo prowadzone w kościele remonty. Dzięki temu możemy dziś podziwiać wspaniale zachowane malowidła ścienne. 15 marca 2017 roku kościół p.w. Najświętszej Maryi Panny w Klępsku (gm. Sulechów) został wpisany na prestiżową listę Pomników Historii. Tytuł ten jest przyznawany obiektom o najwyższej wartości zabytku przez prezydenta RP. Jest to jeden z najcenniejszych i najstarszych obiektów drewnianej architektury sakralnej na terenie Polski. Ten niezwykle malowniczy wiejski kościółek jest licznie odwiedzany przez turystów, historyków sztuki i konserwatorów ze względu na ukryty w jego wnętrzu klejnot – niezwykle cenny i bogaty, zachowany w pierwotnej formie, gotycko-renesansowo-manierystyczny wystrój i wyposażenie. Zachęcam gorąco wszystkich czytających tę stronę do odwiedzenia tego wspaniałego kościółka.  

Malowidła stropowe w nawie kościoła. To tylko przykład niezwykłości jakie tu znajdziemy. Niewielkie wnętrze skrzy się kolorami i złoceniami, pęcznieje misterną drewnianą sztukaterią, mieni się biblijnymi malowidłami oraz inskrypcjami (jak możemy wyczytać choćby w materiałach Narodowego Instytutu Dziedzictwa, pierwszych jest aż 117, drugich - 90)

Niezwykłe bogactwo wyposażenia i dekoracji sprawia, że niewielki kościółek w Klępsku jest tak bardzo atrakcyjny i cenny zarazem

     Kościół pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Klępsku usytuowany jest w centrum wsi, opodal drogi prowadzącej z Sulechowa do Nowego Kramska. Wybudowana na niewielkim wzniesieniu świątynia, wraz z terenem wokół (dawny cmentarz) otoczona jest otynkowanym murem pochodzącym z XVI w., a zbudowanym z łamanego kamienia narzutowego. Pierwsza wzmianka o miejscowości Klępsk pochodzi z roku 1314. Źródła XIV-wieczne wspominają także o istniejącej w owym czasie parafii katolickiej w Klępsku, podległej Diecezji Poznańskiej. W miejscowości istnieje już w owym czasie kościół drewniany, o konstrukcji zrębowej, którego zachodnia ściana nawy, zachowana jest do dzisiaj, a wydatowana została metodą dendrochronologii na okres pomiędzy 1367-1377. Kościół założono na prostym rzucie składającym się z niewielkiej, zbliżonej do kwadratu nawy, prostokątnego prezbiterium od strony wschodniej i przylegającej od zachodu wieży na planie kwadratu. Kościół w Klępsku jest to jeden z najcenniejszych zabytków województwa lubuskiego. Niewielka wczesnogotycka świątynia drewniana sięga swymi początkami XIV w. Jej najstarszymi elementami jest wspomniana wschodnia i zachodnia ściana, które wzniesiono z drewna w konstrukcji wieńcowej, od wnętrza pokrywając gliną, datowane na lata 70. XIV w. ( w świetle tych badań stwierdzono, że przebudowie nie uległa tylko zachodnia ściana szczytowa, która zachowała swój pierwotny charakter. Dotychczas sądzono, że oryginalny stan zachowania miała również wschodnia ściana szczytowa, lecz datowanie drewna każe wiązać ją z późniejszą przebudową kościoła). Bryła złożona z nawy głównej i prezbiterium powiększona została o późniejsze przybudówki.We wschodniej ścianie prezbiterium znajduje się charakterystyczne, okno szczelinowe, wycięte w jednym pniu drewna, jedno z niewielu zachowanych tego typu na terenie Polski. Ściany dłuższe, pierwotnie również wieńcowe, przebudowano w XVI w. w konstrukcji ryglowej. Do korpusu świątyni od strony zachodniej przylega drewniana, 30-metrowa wieża, wzniesiona w konstrukcji szkieletowej na tzw. „jednym słupie” w poł. XVII w.

Orientowany kościół, zbudowany na kamiennej podmurówce, składa się z głównego korpusu nawowego, nieco węższego i niższego prezbiterium zamkniętego prostokątnie oraz wieży od strony zachodniej. Bryłę obiektu uzupełnia murowana zakrystia przy północnej ścianie prezbiterium. Nawa i prezbiterium przykryte są dwuspadowymi dachami krytymi gontem, wieża kościoła zwieńczona jest wysokim iglicowym hełmem. Ściany wschodnia i zachodnia, o konstrukcji wieńcowej, od wewnątrz pokryte są gliną, natomiast dłuższe północna i południowa, o konstrukcji szkieletowej, wypełnione są cegłą. Pod zakrystią znajduje się kolebkowo sklepiona krypta.

Z zewnątrz nic nie zapowiada jakie atrakcje kryją się w środku. Drewniana dzwonnica, dach kryty gontem i szachulcowe ściany to zwyczajny widok wiejskich kościółków drewnianych

W przybudówce zakrystii jest okienko w przyziemiu, przez które zajrzeć można do krypty grobowej

Wnętrze zachwyca i zdumiewa zarazem - to niepospolity widok

OŁTARZ GŁÓWNY

Późnogotycki ołtarz główny z manierystycznym zwieńczeniem 

Grupa Ukrzyżowania wieńczy nastawę ołtarzową. Wykonano ją później jako dzieło manierystyczne z 1610 roku

Gotycki ołtarz szafkowy. Malowniczości świątyni nadaje jego bogate wnętrze, którego najstarszym elementem i zarazem reliktem pierwotnego, średniowiecznego wyposażenia jest gotycki ołtarz szafowy. Szafa środkowa, skrzydła wraz z figurami apostołów i świętych pochodzą z ok. 1400 r. Centralnie umieszczona figura Marii z Dzieciątkiem oraz towarzyszące jej rzeźby aniołów pochodzą z ok. 1485 r., zaś malowidło ze sceną Zwiastowania, zdobiące rewersy skrzydeł, powstało na początku XVI w. W 1610 r. ołtarz wzbogacono o predellę z malowaną sceną Ostatniej Wieczerzy i zwieńczenie z rzeźbioną grupą Ukrzyżowania.

W szafie środkowej nastawy ustawiono figurę Matki Boskiej z Dzieciątkiem koronowanej przez anioły i otoczonej gronem świętych. Wykonanie ołtarza można przypisać jakiemuś mniej znanemu warsztatowi regionalnemu

Szafa środkowa, skrzydła wraz z figurami apostołów i świętych pochodzą z ok. 1400 r. Centralnie umieszczona figura Marii z Dzieciątkiem oraz towarzyszące jej rzeźby aniołów pochodzą z ok. 1485 r., zaś malowidło ze sceną Zwiastowania, zdobiące rewersy skrzydeł, powstało na początku XVI w. W 1610 r. ołtarz wzbogacono o predellę z malowaną sceną Ostatniej Wieczerzy i zwieńczenie z rzeźbioną grupą Ukrzyżowania.

W predelli nastawy ołtarzowej z roku 1610 umieszczono malowaną na desce "Ostatnią Wieczerzę". To ciekawe i oryginalne przedstawienie wieczerzy paschalnej z motywem czterech płonących świec. Warto zwrócić uwagę na menu - na stole nie znajdziemy ryby. na półmisku leży pieczyste z jakiegoś zwierza, najprawdopodobniej zupełnie nieznanego w Ziemi Świętej, ale pospolitego w Wielkopolsce ...

          Z końca XV wieku pochodzi zachowany do dzisiaj późnogotycki ołtarz główny, tryptyk z Matką Boską z Dzieciątkiem oraz figury apostołów i świętych, który przetrwał reformację, chociaż w protestantyzmie nie istnieje kult świętych, w tym kult Maryi. Pod tym względem tutejszy kościół jest wyjątkowy. Pod koniec XVI wieku kościół przeszedł w ręce protestantów. W latach 1576-1590 pierwszy ewangelicki pastor, Baltazar Nievus, rozpoczął adaptację świątyni do potrzeb obrządku luterańskiego. Przebudował ściany boczne prezbiterium i nawy z konstrukcji zrębowej na konstrukcję szkieletową z wypełnieniem ceglanym, a we wnętrzu pojawiły się empory integralnie związane z nową konstrukcją ścian, które przy prezbiterialnej ścianie wschodniej wprowadzono w dwóch poziomach. Ukształtowana została w ten sposób wewnętrzna przestrzeń, zbliżona do preferowanego w ewangelickiej konfesji układu centralnego. Najprawdopodobniej tuż przed rokiem 1586, dostawiono na zewnątrz kościoła przedsionek, na lata 1586-1593 datowana jest budowa, lub przebudowa, zakrystii przy ścianie północnej prezbiterium, mająca na celu stworzenie loży kolatorskiej na poziomie drugiej kondygnacji. Wśród odciśniętych w zaprawie renesansowych ornamentów, tworzących w nawie szeroki pas u nasady stropu widnieje data 1593, prawdopodobny rok ukończenia przebudowy kościoła.

AMBONA

Drewniana ambona bogato zdobiona, z figurami ewangelistów w koszu i pulchnymi aniołkami na baldachimie

Pod amboną umieszczono manierystyczną chrzcielnicę, a przy schodach z lewej strony stylowe drzwi, flankowane figurami działaczy reformacyjnych Marcina Lutra i Filipa Melanchtona

W baldachimie ambony malowidło przedstawiające 'Tron Łaski"

Aniołki na baldachimie mają wyjątkowo pulchne kształty ...

CHRZCIELNICA 

MALOWIDŁA SKLEPIENNE

Drewniane sklepienie nad prezbiterium udekorowano niebiańskimi widokami. W medalionach sceny z ksiąg Starego Testamentu

      Zapoczątkowane w latach 70. XVI stulecia przekształcanie świątyni z katolickiej na protestancką objęły również zmiany w jej wnętrzu. Zgodnie więc z nowym obrządkiem, wprowadzono empory i loże kolatorskie, zdobiąc je bogatymi dekoracjami malarskimi, rzeźbiarskimi i snycerskimi oraz złoceniami. Do najwcześniejszych elementów ewangelickiego wystroju należy polichromowana chrzcielnica z 1581 r., dolny obraz epitafium rodziny von Kalckreuth z 1583 r., empora południowa z 1586 r. oraz wieńcząca ściany nawy dekoracja sztukatorska z 1593 r., (co ciekaw - nawiązująca do renesansowych zdobień dworów śląskich o włoskich proweniencjach). Około 1600 r. najprawdopodobniej wykonanie zdobienia sklepienia prezbiterium. Na okres ten datowane są także dwie polichromowane ławy kolatorskie – zdobione ornamentem okuciowym i herbami podtrzymywanymi przez anioła. W 1609 r. ufundowano południową lożę kolatorską Melchiora von Unrug. Epitafium dziecięce Zachariasza Kalckreutha ufundowano w 1612 r.

Z okresu przebudowy kościoła pochodzi chrzcielnica dekorowana scenami figuralnym i cytatami z Pisma Świętego. Uzupełnieniem programu teologicznego ołtarza i chrzcielnicy jest bogato dekorowana ambona z rzeźbiarskimi przedstawieniami czterech ewangelistów, działaczy reformacyjnych - Marcina Lutra i Filipa Melanchtona oraz wizerunkiem Trójcy Świętej na podniebieniu baldachimu. Program ikonograficzny ambony rozwinięty został w dekoracji parapetów empor. Parapet najstarszej południowej empory dekorowany jest scenami Stworzenia Pierwszych Rodziców, parapet empory zachodniej - cyklem przedstawień inspirowanych tematyką Dziesięciorga Przykazań. Dwie empory północne w prezbiterium ozdabia cykl malowideł odnoszący się do cudów Chrystusa oraz wielkich grzeszników stanowiących wzór szczerej pokuty, zaś emporę południową w prezbiterium - personifikacje zmysłów oraz przedstawienia odnoszące się do chwały życia wiecznego. Wspomniane sceny oddzielone są od siebie kolumienkami, a całość uzupełniają elementy ornamentyki roślinnej i geometrycznej. Trzecim członem ideowym dekoracji kościoła są malowidła stropów nawy i prezbiterium. Na stropie nawy ukazano proroków i apostołów oraz personifikacje cnót chrześcijańskich i kardynalnych. Najbardziej złożony program ikonograficzny charakteryzuje przestrzeń prezbiterium: na górnej części zachodniej ściany szczytowej znajduje się scena Sądu Ostatecznego, na wschodniej ścianie szczytowej Zwiastowanie, a pomiędzy nimi, na grzbiecie pozornego sklepienia kolebkowego, na rozgwieżdżonym niebieskim tle ukazane zostały wizerunki czterech ewangelistów, scena Zmartwychwstania oraz typologicznie zestawione sceny ze Starego i Nowego Testamentu. Wewnątrz kościoła występuje 90 inskrypcji umieszczonych na obrazach i płytach kamiennych - w przeważającej większości teksty religijne, będące komentarzem do ilustracji malarskiej. Występują również inskrypcje związane z właścicielami wsi oraz fundatorami, którzy przyczynili się do artystycznego wzbogacenia kościoła. Do oryginalnych elementów wyposażenia wnętrza należą ponadto bogato dekorowane stalle.

W świątyni zachowały się organy zbudowane w latach 1821-22 przez Samuela Ludwiga Hartiga. Ten znakomity początkowo nowosolski organomistrz w latach trzydziestych XIX wieku osiadły w Sulechowie, zbuduje około 30 instrumentów. Jednym z nich będzie instrument w Klępsku. Ludwig Hartig, to jedyny znaczący lubuski organomistrz, który był łącznikiem między dwoma epokami brzmieniowymi w budownictwie organów, barokiem a wczesnym romantyzmem, epoka wprowadzająca organy do sali koncertowej w orkiestrach symfonicznych. Organy są obecnie najstarszym instrumentem w województwie lubuskim.

MALOWIDŁA NA EMPORACH  

      Należy zauważyć, iż bogate dekoracje malarskie, rzeźbiarskie i snycerskie ozdobiły niemal wszystkie dostępne powierzchnie wnętrza kościoła, jego ściany, sklepienia i stropy oraz balustrady empor i lóż. Bogactwo wystroju świątyni dopełnia jej prawie kompletnie zachowane wyposażenie w postaci ołtarza, ambony, chrzcielnicy i ław. Kościół w Klępsku zachował swą formę, ukształtowaną ostatecznie w XVI w., której nie dotknęły późniejsze przekształcenia ani zniszczenia. Jako jeden z niewielu ewangelickich kościołów ocalił w całości swój protestancki wystrój i wyposażenie. Jego kompletne, zachowane w niezmienionym stanie wnętrze jest unikatowym przykładem XV-XVI- i XVII-wiecznego wystroju i wyposażenia, stanowiącego jeden z najcenniejszych zespołów sztuki protestanckiej na terenie Polski. Jest to także cenny przykład adaptacji świątyni katolickiej do potrzeb liturgii protestanckiej.

Korzystałem z:

• - strona internetowa Epitafia i płyty nagrobne  pdf ;
• - Wojciech Eckert  DREWNIANE KOŚCIOŁY WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO. TRWANIE ARCHITEKTURY GWARANCJĄ NIEPRZEMIJANIA DUCHA;
• - Józef Pilch, Stanisław Kowalski - Leksykon zabytków architektury Pomorza Zachodniego i Ziemi Lubuskiej;
• - XIV Polsko - Niemiecka Konferencja i podróż studyjna „Architektura ryglowa – wspólne dziedzictwo ANTIKON 2013” Architektura sakralna – zarządzanie obiektem zabytkowym;