KOŚCIÓŁEK W KRZESZÓWKU W CIENIU WIELKIEJ BAZYLIKI W KRZESZOWIE
Krzeszówek to niewielka wioska leżąca w odległości około 2 km od Krzeszowa. Należy do bardzo starych wsi. Lokalizowano tu grodzisko z X-XIII wieku. Również wszystko wskazuje na to, że to własnie w Krzeszówku znajdował się pierwszy klasztor benedyktynów ufundowany w 1242 r. przez księżnę Annę, wdowę po księciu Henryku Pobożnym. Księżna spełniając wolę zmarłego męża, ofiaruje benedyktynom z czeskich Opatovic ziemie w Kresowym Borze na założenie klasztoru. A ponieważ Kresowy Bór to dawna nazwa Krzeszówka, to historia Krzeszowa zaczyna się właśnie tu, w Krzeszówku. Podobno w XIX wieku znaleziono jakieś ślady owego założenia benedyktyńskiego w rejonie obecnego kościoła. Niewiele więcej można się dowiedzieć ze stron internetowych. Dokument wystawiony przez księcia świdnickiego Bolka II z 1352 r. potwierdzający posiadłości i przywileje klasztoru, wymienia wśród istniejących już wsi klasztornych także Krzeszówek. A zatem wieś od początku związana była z klasztorem krzeszowskim - stanowiła jego własność aż do kasaty dóbr zakonnych w 1810 r. Oglądając kościół św. Wawrzyńca dziś, uwagę zwracają niewielkie wzgórze kościelne i mur okalający wokół świątynię wraz z budynkiem plebanii. Po zewnętrznej stronie mur wzmocniony jest niewysokimi ale solidnymi szkarpami. Kościół wzniesiono z kamienia łamanego (zapewne miejscowego piaskowca), o narożach i wnękach okiennych wykończonych starannie obrobionymi ciosami. Patrzącemu z zewnątrz trudno od razu zauważyć, że kościół jest asymetryczny i dwunawowy. Do nawy głównej, przechodzącej w trójbocznie zakończone prezbiterium przylega od północy nawa boczna, z wydzieloną zakrystią i połączona wieżą.
Bardzo malowniczo prezentuje się kościółek z drogi łączącej Krzeszów z Krzeszówkiem
Szeroka brama wprowadza wprost na północne wejście i na plebanię
Ściana północna jest niezwykle urozmaicona architektonicznie. Czterokondygnacyjna wieża zaopatrzona jest w okno na każdej z kondygnacji, przy czym każde okienko jest inne. Nawę północną otwiera kruchta z płytą herbowa opata krzeszowskiego umieszczoną nad wejściem. Uwagę zwraca też nieproporcjonalnie duże okno oświetlające niewielką nawę boczną. Elegancki maswerk dzieli połać okienną na trzy pola
Trójbocznie zamknięte prezbiterium wzmocniono niewielkimi przyporami. Okna w prezbiterium dwudzielne, zaopatrzone w maswerki. Podobnie na ścianie nawy północnej umieszczono niewielki ale dwudzielne okienko
Wielkie, trójdzielne okno w nawie północnej i kruchta zamykająca wejście boczne od północy. Proste i surowe w formie maswerki okienne zdają się być oryginalne
Nad wejściem północnym umieszczono herb opata cystersów z Krzeszowa - Caspra II Eberta 1576-1609 (opat ów zapisał się w historii klasztoru jako znakomity ekonomista, organizator i dobroczyńca. Pomnożył dobra klasztorne, wzniósł nowe kościoła na ziemiach klasztornych)
W północnej ścianie wieży, obok nawy wstawiono epitafium Balthasara Eberta 1584-1617 (takie samo nazwisko nosił opat wyżej wspomniany)
Z jakiegoś powodu drugie od dołu północne okno w wieży zostało zamurowane, a później przebite znacznie mniejszym okienkiem
I najniższe z okien północnych wieży również zostało kiedyś pomniejszone. Szkoda, że ściany świątyni otynkowano. Pod tynkami może się kryć niejedna jeszcze niespodzianka
Nawa główna, ściana południowa. W przeciwieństwie do północnej, ta jest wzmocniona przyporami ustawionymi w linii przęseł. Ceglane gzymsy i przypory dzielą ciekawie całą połać wertykalnie i horyzontalnie. Wszystkie ostrołukowe okna oblicowano ciosami kamiennymi i zaopatrzono w kamienne maswerki. Wszystko razem czyni tę budowlę nieprzeciętną
Główne wejście zachodnie do kościoła zamknięte jest również kruchtą. Wnętrze tej niewielkiej sieni zaskakuje architektoniczną różnorodnością
Bardzo ciekawe i stylowo i jakościowo są duże wsporniki żeber sklepiennych w kruchcie. Starannie wykończone o roślinnych motywach zaskakują w takim miejscu. Mogłyby zdobić samo wnętrze kościoła. Ciekawostką jest polichromia wsporników - oryginalna z XV wieku, czy może późniejsza?
Równie zaskakujący i oryginalny jest piękny portal piaskowcowy wiodący z kruchty wprost do nawy głównej. Wyryta w nadprożu data 1588 wskazuje na przełomowy w architekturze okres. W większych ośrodkach administracyjnych panował już renesans. Na prowincji mieszał sie jeszcze z gotykiem. Ten portal jest tego dobrym przykładem - nosi w sobie cechy stylistyczne obu gatunków ...
Sam napis na nadprożu portalu głosi, że wzniósł go (ufundował) w 1588 r. Paul Fridrich z Hermsdorf
Rzut poziomy kościoła na wysokości przyziemia. Jest to konstrukcja rzadko spotykana - dwunawowy kościół z wydzielonym prezbiterium. Rys. pochodzi z Słownika Geografii Turystycznej Sudetów t.8 s. 191
Jest to kościół gotycki, pochodzący z pierwszej połowy XIV wieku (wówczas jednonawowa budowla z trójbocznym zamknięciem prezbiterium ale w zamyśle budowniczych miał to być korpus trójnawowy-halowy, o czym świadczą stosunkowo pokaźne rozmiary nawy głównej, jak i tradycje budowlane benedyktynów), następnie rozbudowany w 1588 (data w portalu. Wówczas dobudowano północną nawę boczną z zakrystią oraz wieżę) i przebudowany w 1688 - wówczas w oknach wstawiono kamienne maswerki. W kaplicy nad zakrystią zachował się oryginalny XVI wieczny fresk przedstawiający "Pokłon Trzech Króli". Budowla orientowana, o rzadkim układzie dwunawowym, z wydzielonym prezbiterium zamkniętym poligonalnie. Wzniesiony z piaskowcowych ciosów kamiennych. Ściany zewnętrzne częściowo wzmocnione szkarpami. Wnętrze przykryto sklepieniem sieciowym z XVI wieku. Nakryty dwuspadowym dachem.
Pod budynkiem plebanii znajdują się podziemia, będące prawdopodobnie cmentarzem benedyktyńskim. W ścianach widoczne są zagłębienia (nisze), w których mumifikowano zwłoki zakonników. Podziemia wyznaczają prawdopodobnie granice fundamentów pierwotnie planowanego kościoła benedyktynów. W jednej z piwnic zachował się również gotycki portal.
Wnętrze kościoła:
Wnętrze kościoła zachowało się w niemal nienaruszonym stanie i jest cenne ze względu na wyposażenie. Jednolite stylistycznie barokowe wnętrze pochodzi z rozebranego gotyckiego kościoła opackiego w Krzeszowie !. Trafiło tutaj w roku 1728. Ołtarze są autorstwa warsztatu rzeźbiarskiego znanego artysty śląskiego baroku - Jerzego Schröttera. W ołtarzu głównym z 1701 r. umieszczono obraz z wizerunkiem patrona świątyni św. Wawrzyńca. Ozdobą ołtarza jest późnogotycka figura Maryi oraz barokowe posągi Józefa, Anny, Katarzyny i Barbary. W ołtarzu bocznym z 1686 r. znajduje się obraz Jerzego Wilhelma Józefa Neunhertza " Matka Boska błogosławiąca cystersów". Dzieło przedstawia scenę w której Maryja kładzie dłonie na św. Stefanie Hardingu, obok św. Alberyk i św. Robert z obrączką i wieńcem na głowie. Za nim z lilią przedstawiono bł. Bernarda – 12 opata Citeaux oraz cystersa trzymającego czaszkę. Niżej przedstawiono zaczytanego św. Bernarda z Clairvaux, postać z pateną i mitrą książęcą to św. Wilhelm, nawrócony przez miodopłynnego doktora. Pozostali zakonnicy ze względu na brak czytelnych atrybutów są trudni do rozpoznania. Ambona stylistyczni nawiązuje do krzeszowskiej ambony w kościele św. Józefa. Dawniej ozdobą kościoła była gotycka Grupa Ukrzyżowania, pierwotnie znajdująca się na belce tęczowej w gotyckim kościele opackim w Krzeszowie, datowana pomiędzy 1446 a 1454, powstała w warsztacie świdnickim. Do Krzeszówka przeniesiona została w latach 1663-67. Figury Maryi, św. Jana i Marii Magdaleny zostały zabrane do Centrum Rewaloryzacji Opactwa (ileż to już takich dzieł przeniesiono z kościółków wiejskich do różnych pracowni, warsztatów i innych centrów - zawsze dla ich dobra, w celu ratowania itp, tylko że potem zazwyczaj przepadają bez wieści...). Na miejscu, w kościółku pozostał sam krucyfiks, więc jest nadzieja, że może odzyska swoich adoratorów. W kościele, w kaplicy nad zakrystią znajduje się również cenny fresk, przedstawiający "Pokłon Trzech Króli" (ok. 1590), pochodzący z okresu renesansowej przebudowy świątyni. Freski sklepienne przedstawiające czterech ewangelistów i anioły pochodzą z 3 ćwierci XIX wieku. Organy o barokowych dekoracjach, przebudowano w XIX w. na romantyczne brzmienie. Obok kościoła znajduje się budynek plebani z 1753 r. w stylu późnobarokowym. Jest to budowla 2 kondygnacyjna, kryta dachem mansardowym z lukarnami.
Wnętrze kościoła w Krzeszówku na zdjęciu z okresu 1922-44. Zdjęcie pochodzi ze strony: https://polska-org.pl/5395186,foto.html?idEntity=5809193
Jak łatwo zauważyć różnice są niewielkie
Ołtarz główny:
Barokowy ołtarz główny wykonał w 1701 r. Georg Schrötter. W centrum umieszczona została późnogotycka figura Madonny z Dzieciątkiem, a nad nią obraz „Męczeństwo św. Wawrzyńca”. W centrum ołtarza znajduje się późnogotycka figura Madonny z Dzieciątkiem. To ona była najprawdopodobniej celem pierwszych pielgrzymek do opactwa. Ponad figurą znajduje się obraz Georga Neunhertza „Męczeństwo św. Wawrzyńca” Ołtarze boczne to również dzieło Georga Schröttera, zwrócić należy uwagę na bogate zdobienia, które jednak zwyczajowo nie są barokowymi zdobieniami kwiatowymi i roślinnymi. Te artysta zastąpił wspaniałymi rzeźbieniami owoców i warzyw. Ozdobą ołtarza jest wspomniana późnogotycka figura Maryi oraz barokowe posągi Józefa, Anny, Katarzyny i Barbary.
Barokowe tabernakulum
Prze_Piękna Madonna nawiązuje stylistycznie do serii goryckich rzeźb madonn z dzieciątkiem. Jest rzeczywiście poważna, dostojna i piękna!
Męczeństwo św. Wawrzyńca
Wyżej i niżej: Georg Schrötter i jego ambony. Powyżej ambona w Krzeszówku, niżej ambona w kościele św. Józefa w Krzeszowie (1707)
Ołtarz boczny południowy. Obraz przedstawia Maryję z dzieciątkiem i Józefa "Święta Rodzina"
Ołtarzowy warzywniak - jedyne takie dzieło na Śląsku
Owoce, owoce, owoce
Opis cytuję za Magdaleną Pulik: "Dzieło Neunhertza przedstawia grupę cysterskich zakonników, którym Maria udziela błogosławieństwa. Zły stan zachowania obrazu oraz brak części atrybutów utrudnia identyfikację postaci mnichów, którzy na dodatek zostali ukazani na obrazie w różnego rodzaju strojach zakonnych: szarych habitach cysterskich, szarych habitach cysterskich z czarnymi szkaplerzami oraz w obecnie ciemnobrązowych, a pierwotnie zapewne czarnych habitach benedyktyńskich. W górnej części przedstawienia Maria, otoczona przez putta, błogosławi klęczącego przed nią zakonnika, kładąc dłonie na jego głowie. Może nim być organizator zakonu cystersów, święty Stefan Harding.
Z lewej strony zostali jeszcze ukazani w benedyktyńskich habitach pierwszy opat, święty Alberyk, oraz, poniżej, założyciel zakonu cystersów, święty Robert z wieńcem różanym na głowie i ślubną obrączką w palcach. W tle za plecami świętego Alberyka widzimy błogosławionego Bernarda, dwunastego opata Cîteaux, trzymającego lilię. Poniżej widnieje tytuł maryjnej antyfony Salve Regina (Witaj Królowo), śpiewanej przez innego zakonnika trzymającego czaszkę ludzką. Wśród ukazanych poniżej mnichów, którzy w skupieniu przyjmują Maryjne błogosławieństwo, wskazać można świętego Bernarda z Clairvaux czytającego księgę. Natomiast na księdze trzymanej przez zakonnika po przeciwnej stronie obrazu widnieje inskrypcja Missa de Beata – tytuł mszy ku czci Matki Boskiej. Jeszcze trudniej jest rozpoznać postaci ukazane w dolnym rzędzie na pierwszym planie: zakonnika z pateną w ręku i mitrą książęcą u stóp, stojącą obok postać w infule oraz dwóch opatów, z których jeden trzyma w rękach różaniec. Obraz Neunhertza jest uproszczoną wersją wcześniejszego dzieła Michaela Willmanna Maria jako Królowa Niebios w otoczeniu świętych cysterskich, które powstało w 1687 roku. Początkowo umieszczono je w kaplicy Maryjnej w dawnym kościele opackim w Krzeszowie, a od 1716 roku znajduje się ono w ołtarzu głównym w kościele parafialnym pod wezwaniem Świętego Jana Chrzciciela w Cieplicach-Zdroju.
Neunhertz przejął kompozycyjny układ willmannowskiego dzieła, jednak zdecydowanie ograniczył liczbę zakonników błogosławionych przez Marię, dzięki czemu jego płótno stało się bardziej kameralne, a błogosławieństwo Marii uzyskało indywidualny wymiar. Choć Neunhertz specjalizował się w malarstwie monumentalnym, to obraz z Krzeszówka wystawia mu dobre świadectwo jako twórcy olejnych obrazów ołtarzowych."
Ołtarz boczny północny - pyszne dzieło warsztatu Georga Schröttera z 1686 roku oraz Georga Wilhelma Neunhertza
Obraz Georga Wilhelma Neunhertza "Matka Boska błogosławiąca cystersów" znajdujący się w kościele filialnym pod wezwaniem Świętego Wawrzyńca w Krzeszówku został namalowany w okresie współpracy artysty z krzeszowskimi cystersami (1733–1738). Choć w dotychczasowej literaturze dzieło to nie było wiązane z wnukiem Willmanna, to jednak cechy formalne obrazu nie pozostawiają wątpliwości, że jest to własnoręczna praca tego artysty. Obraz ten został umieszczony w północnym ołtarzu bocznym, którego snycerską dekorację wykonał krzeszowski warsztat Georga Schröttera w 1686 roku.
Ołtarzowy warzywniak - jedyne takie dzieło na Śląsku
Renesansowy portal wiodący do zakrystii, z herbem opatów krzeszowskich
Obraz nad wejściem do zakrystii to scena "Matka płacząca"
Niewielka kaplica nad zakrystią kryje cenne malowidło ścienne - "Pokłon Trzech Króli". Szkoda, że z dołu bardzo słabo widoczne
Instrument nieznanego budowniczego, zbudowany najprawdopodobniej w II połowie XIX wieku. Dyspozycja o charakterze romantycznym. Prospekt w stylu neogotyckim, utrzymany w kolorze naturalnego drewna. Stół gry wbudowany centralnie w cokół szafy organowej. Obecnie instrument znajduje się w złym stanie technicznym: aktywność drewnojadów silnie uszkodziła większość elementów drewnianych, m.in. ramy klawiatur manuałów oraz pedału (co dyskwalifikuje tę sekcję z użytku). Zachowane urządzenie do kalikowania oraz dzwonek kalikancki. Dmuchawa elektryczna umieszczona w pomieszczeniu przyległym do chóru, bardzo głośna i mocno słyszalna w nawie kościoła.
Mocno już wysłużony stół gry i uszkodzona klawiatura
Kościelne ławki - stylistycznie związane z kompletnym wyposażeniem wnętrza kościoła wyszły z warsztatu Georga Schröttera
Malowidła ścienne przedstawiające ewangelistów i anioły pochodzą z XIX wieku
Przepiękny, o ogromnej sile wyrazu krucyfiks, to późnogotyckie dzieło z warsztatu świdnickiego. Jest fragmentem "Grupy Ukrzyżowania" . Pozostałe rzeźby zabrano do Krzeszowa w celu konserwacji. Mam nadzieję, że powrócą tu, na swoje miejsce, a nie np. do Warszawy ...
Niżej i wyżej widok z empory organowej. Z tej perspektywy docenić można jak piękne i cenne jest wyposażenie kościoła
Dla bardziej dociekliwych: lista najwybitniejszych dzieł Georga Schröttera i jego pracowni:
1. Chełmsko Śląskie – Kościół parafialny pw. św. Rodziny: Ambona (1686 r.), dwie altariole na ołtarzu głównym (1711 r.)
2. Henryków – Kościół klasztorny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny: architektura i ornamentyka ołtarza głównego oraz tabernakulum wraz z częścią wystroju figuralnego: rzeźby leżących aniołów w zwieńczeniu i figurami dekorującym tabernakulum, (1681–1684, przy współpracy Matthiasa Steinla i jego warsztatu), ołtarze św. Bernarda i św. Benedykta (1685 r.)
3. Kamieniec Ząbkowicki – Kościół klasztorny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny: ołtarz Czternastu Wspomożycieli (1702 r.)
4. Kamienna Góra – kościół parafialny pw. Matki Boskiej Różańcowej: 7 figur archaniołów (1677 r.)
5. Krzeszów – kościół opacki pw. Łaski Najświętszej Marii Panny: Matka Boska w Kaplicy Loretańskiej (1677 r.), Chrystus złożony w Grobie w Kaplicy Grobu Pańskiego (1678 r.)
6. Krzeszówek – kościół filialny pw. św. Wawrzyńca: ołtarz główny (1701 r.), dwa ołtarze boczne (1686 r.), ławki (4 ćw. XVII w. ?)
7. Lubawka – kościół cmentarny pw. św. Anny: dwa ołtarze boczne (1702 r.)
8. Lubawka-Podlesie – kościół filialny pw. św. Krzysztofa: ołtarz Czternastu Wspomożycieli (1690 r.), dwa ołtarze boczne (1714 r.), dwie figury zakonników w zakrystii (4 ćw. XVII w. ?)
9. Okrzeszyn – kościół filialny pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny: ambona (4 ćw. XVII w. ?), 4 figury z dolnej kondygnacji ołtarza głównego (4 ćw. XVII w. ?)
10. Stare Bogaczowice – kościół parafialny pw. św.Józefa: ołtarz główny (lata 70-te XVII w.)
11. Wierzbna – kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny: ołtarz główny (1678 r.), dwa ołtarze boczne (lata 70-te XVII w.)
korzystałem z:
- materiały własne;
- Przewodnik po Sudetach t.II;
- Magdalena Pulik (Program Drogi Baroku, www.drogibaroku.org): "Georg Wilhelm Neunhertz, Matka Boska błogosławiąca cystersów";
- Słownik Geografii Turystycznej Sudetów t.8;
- materiały własne;
- Przewodnik po Sudetach t.II;
- Magdalena Pulik (Program Drogi Baroku, www.drogibaroku.org): "Georg Wilhelm Neunhertz, Matka Boska błogosławiąca cystersów";
- Słownik Geografii Turystycznej Sudetów t.8;
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz