SZYDŁÓW_WCZESNOGOTYCKI KOŚCIÓŁ WSZYSTKICH ŚWIĘTYCH

KOŚCIÓŁEK  WSZYSTKICH  ŚWIĘTYCH  I  ŚREDNIOWIECZNE  FRESKI 

Położony poza murami średniowiecznego miasta Szydłów, kościół Wszystkich Świętych został zbudowany pod koniec XIII lub na początku XIV wieku, na miejscu jeszcze wcześniejszej świątyni drewnianej, prawdopodobnie kaplicy. Jest to najstarszy kościół Szydłowa. Wznosi się na niewielkim wzgórzu zbudowanym ze skał wapiennych, zwanym Wzgórzem Szydły. Składa się z pojedynczej, prostokątnej nawy łączącej się z krótszym i węższym od niej prezbiterium. Już w późniejszym okresie do korpusu świątyni dobudowano także przedsionek i zakrystię. Wszystkie źródła pisane donoszą, że nie jest znana dokładna data powstanie kościoła, ponieważ całe archiwum miejsce spłonęło w XIX wieku, a parafialne podczas II wojny światowej. Pozostaje więc oszacowanie wieku budowli na podstawie jej samej. Tu napotykamy rozbieżności co do określenia czasu jej powstania. Być może - jak wyżej wspomniano - jest to budowla wczesnogotycka (już podczas prac konserwatorskich w 1958 roku, ówczesny konserwator zabytków wskazywał na posiadanie przez obiekt cech późnoromańskich!), a być może jej wiek jest nieco młodszy i pochodzi z przełomu XIV-XV wieku. Podawana przez  "Katalog zabytków sztuki w Polsce" data początku XV wieku została już obalona, ponieważ odsłonięte we wnętrzu kościoła freski datowane są na 1370 rok. Ciekawe, czy wzmiankowany w 1018 roku, w kronice biskupa Thietmara "Scidłov" miał już swój kościółek z Maciejem plebanem?  Zapewne dalsze badania archeologiczne pozwolą w przyszłości na bardziej jednoznaczną ocenę.
Jest to kościół o prostej, zwartej formie architektonicznej, typowej dla wiejskich kościołów parafialnych. Jest niewielkich rozmiarów, kamienny, jednonawowy orientowany z wyodrębnioną częścią prostokątnego prezbiterium, do którego przylega zakrystia, a od zachodu nawa graniczy z kruchą. Badania georadarowe wykonane w 2017 roku ujawniły istnienie czterech krypt pod poziomem posadzki. Pochówków dokonano jeszcze w średniowieczu. Na zewnętrznych rogach widoczne są ukośne szkarpy.  Zarówno nawa jak i nieco niższe prezbiterium, pokryte są wysokim dachem dwuspadowym. Pokrycie dachu wykonano z gontu. Kruchtę i zakrystię zakryto dachem pulpitowym. Otwory wejściowe - główne i boczne - zakończono ostrołukami. Portal południowy jest uskokowy ale jego profile nie sięgają gruntu, lecz kończą się na wysokości pierwszych bloków kamiennych wspierających portal. W prawym bloku widoczne są otwory po tzw. "świdrach ogniowych" (starosłowiański - nie pogański! - obyczaj krzesania świętego ognia w dnień przesilenia, potem w Wielką Sobotę). 
Sposób wykonania i zdobienia omawianych portali odbiega zdecydowanie od tych, widocznych w kościele parafialnym w Szydłowie. Tam zadbano o staranność wykończenia detali, krawędzi i łuków. Tu mamy do czynienia ze znacznymi uproszczeniami, świadczącymi o znacznie mniejszych umiejętnościach warsztatowych budowniczych kościoła, albo o znacznie starszym jego pochodzeniu ...                                               

                       Wzgórze Szydły i kościół Wszystkich Świętych widziane z murów miejskich         

  Prezbiterium  i zakrystia od strony wschodniej 

Widok nawy od południa

 Portal zachodni - największy ze wszystkich, profilowany jest tylko w górnej połowie

 Niżej i wyżej portal południowy. Wykonany w wapieniu profilowany portal jest 

najładniejszy w kościele. Drewniane drzwi wzmocnione metalową kratą

 pochodzą z XVI wieku

  W prawym ościeżu portalu południowego widoczne okrągłe otwory po "świdrach ogniowych"

                                                                

      Wnętrze kościoła rozdzielone jest pośrodku ścianą tęczową z półkolistym łukiem. Ściany całej nawy, jak i prezbiterium pokrywają  gotyckie jeszcze polichromie figuralne. Historycy sztuki, na podstawie przeprowadzonych badań, dzielą istniejące malowidła na dwie, a niekiedy nawet, na trzy fazy chronologiczne i datują je kolejno na lata ok. 1370, połowę XV wieku i drugą połowę XV wieku. Malowidła wykonano techniką al fresco, a po wyschnięciu tynku dokonano jeszcze poprawek. Podobne malowidła znane są w terenów Czech i Słowacji. W jakimś okresie historii kościoła malowidła zatynkowano. Nie wiemy, czy nie były one zgodne z ówczesną estetyką, czy też stały się nieczytelne z powodu zaczernienia pożarami. Dopiero w 1944 roku, powstały w wyniku działań wojennych pożar poddasza i więźby dachowej sprawił, że od wysokiej temperatury oddzieliły się tynki wcześniejsze od późniejszych, odsłaniając gotyckie polichromie. Przeprowadzone wówczas prace konserwatorskie były niefachowe i spowodowały sporo strat w materii malowideł. Obecnie widoczna dekoracja malarska ścian umieszczona jest w poziomo biegnących strefach pasowych.   Widoczne w wielu miejscach czarne krzyże zamknięte w okręgu to zacheuszki - nie mają one nic wspólnego z freskami. Są znakami graficznymi po namaszczeniu świątyni podczas konsekracji i same w sobie stanowią cenna pamiątkę.                                                       

Całą ścianę północną nawy zajmuje Sąd Ostateczny. Dostrzegamy tu Sędziego Sprawiedliwego w postaci Chrystusa Pantokratora w mandorli,  Matkę Boską, Świętych i apostołów oraz anioły dmiące w trąby wieszczące sąd nad żywymi i umarłymi. To średniowieczny kanon sztuki malarskiej, spotykany w całej chrześcijańskiej Europie

Chrystus Pantokrator w mandorli - temat obecny w malowidłach średniowiecza. Poniżej podobne przedstawienia Chrystusa znane z innych polskich kościołów:

 Lwówek Śląski kościół św. Franciszka

 Kamień Pomorski katedra św. Jana Chrzciciela

 Bolków kościół św. Jadwigi Śląskiej - niżej i wyżej

 Lubiechowa kościół św. Piotra i Pawła

                                                        

Św. Krzysztof - olbrzym - z małym Jezusem na ramieniu

 Łuk tęczowy zdobią medaliony z wizerunkami proroków i rozetka z czteroliściem 

Polichromie miały za zadanie służyć ewangelizacji wiernych odwiedzających kościół, spełniały więc funkcję tzw. Biblii Ubogich (Biblia pauperum - dla niepiśmiennych). W prezbiterium, na ścianie południowej znajduje się cykl scen przedstawiających Siedem Radości Najświętszej Marii Panny. Na ścianie północnej prezbiterium zobaczymy Siedem Grzechów Głównych. Zobrazowano je postaciami siedzącymi na zwierzętach symbolizujących poszczególne występki zmierzające w kierunku paszczy Lewiatana. W górnej części ścian prezbiterium znajdują się natomiast malowidła przedstawiające Mękę, Śmierć i Zmartwychwstanie Chrystusa. Zaczynają się od wjazdu Chrystusa do Jerozolimy, poprzez ostatnią wieczerzę, modlitwę w Ogrójcu, sąd nad Chrystusem, biczowanie, cierniem ukoronowanie, niesienie krzyża.
Malowidła w prezbiterium zachowały się na ogół lepiej niż te w nawie. Pochodzą z roku ok. 1370,  w dolnej części ścian, powyżej odsadzki. Ich cechy stylistyczne wskazują na powiązania z czeskim malarstwem tego okresu, a nawet z bizantyjskim. Widnieją tam fryzy tworzące dwa oddzielne cykle. Fryz Siedmiu Radości Najświętszej Maryi Panny – na ścianie południowej – tworzą kwatery ze scenami ukazującymi kolejno: 1. Zwiastowanie Najświętszej Maryi Pannie, 2. Boże Narodzenie, 3. Pokłon Trzech Króli, 4. Ofiarowanie Pana Jezusa w Świątyni, 5. Zmartwychwstanie Pana Jezusa, 6. Wniebowstąpienie Pana Jezusa, 7. Zaśnięcie Najświętszej Maryi Panny. Natomiast na ścianie północnej przedstawiono cykl Siedmiu Grzechów Głównych. Niestety stan zachowania malowideł przed konserwacją, a nawet po zakończeniu prac, uniemożliwia identyfikację poszczególnych grzechów. Czytelne są jedynie pycha oraz nieczystość.

Cykl siedmiu radości Panny Marii

Cykl Pasyjny  Męki Pana Jezusa

Ofiarowanie i Zmartwychwstanie Pana Jezusa - z cyklu siedmiu radości Marii

Boże Narodzenie i Pokłon Trzech Króli z cyklu siedmiu radości Marii

W górnej części na ścianach prezbiterium umieszczono Cykl Pasyjny, datowany na połowę XV wieku  – czyli sceny związane z Męką, Śmiercią i Zmartwychwstaniem Chrystusa. Są to tzw. „malowidła czerwonotłowe”,  gdzie postacie przedstawiane są w bieli z zaznaczeniem detali czarną kreską. Wykonano je najprawdopodobniej przez warsztat malarzy pochodzących z Czech. W dwóch poziomach pasach, podzielonych jeszcze kwatery widnieją kolejno: Wjazd Pana Jezusa do Jerozolimy, Ostatnia Wieczerza, Modlitwa Pana Jezusa w Ogrójcu, Pojmanie Pana Jezusa, Pan Jezusa przed Annaszem, Pan Jezus przed Kajfaszem, Pan Jezusa przed Piłatem, Biczowanie Pana Jezusa, Cieniem ukoronowanie Pana Jezusa, Naigrywanie. Na ścianie wschodniej widnieje: Opłakiwanie Jezusa, Złożenie Pana Jezusa do grodu, Zmartwychwstanie Pana Jezusa, Wniebowstąpienie Pana Jezusa.

Sceny Pasyjne

Grupa Ukrzyżowania z postaciami "łotrów"

Dwanaście wielkich drewnianych rzeźb apostołów, ustawionych na zewnątrz kościoła strzeże Wzgórza Szydły i jego tajemnic ...

korzystałem z: 

- http://wszystkoohistoriisztuki.blogspot.com/2013/05/koscio-wszystkich-  swietych-w-szydowie.html;
-     Kinga Wiktoria Lubarska "Kościół pod wezwaniem Wszystkich Świętych w   Szydłowie"  plik pdf;
-      Kurier Ziemi Szydłowskiej - lipiec, sierpień 2000 r. nr 12 ;

SANDOMIERZ_GOTYCKI KOŚCIÓŁ NAWRÓCENIA ŚW. PAWŁA

  
   Kościół św. Pawła w Sandomierzu to niewielka, parafialna świątynia gotycka z XV wieku. Jej rozmiary są porównywalne z wiejskimi kościółkami. Wnętrze jako całość otrzymało i zachowało swoisty, jednolity wyraz przestrzenny i plastyczny, głównie dzięki dominującemu wyposażeniu o bogatej wczesnobarokowej snycerce. Sztukaterie zdobiące prezbiterium są najbogatszym przykładem sandomierskiej odmiany dekoracji sklepiennej i już choćby z w/w względów kościół ten zasługuje na uwagę i zwiedzenie.                    

                                                                         

                       Prezbiterium, ołtarz główny i sklepienia                   

Rysunek pochodzi z pracy: "Sandomierz. Kościół św. Pawła. Przewodnik

 po zabytkach sztuki, nr 34. Wydanie 1. Tarnobrzeg 2004."

Wnętrze świątyni w kierunku prezbiterium i ołtarza

Ołtarz główny i obrazy. Powyżej belka w łuku tęczowym z Grupą Ukrzyżowania

Obraz ze sceną nawrócenia Szawła

Malowidło na ścianie południowej prezbiterium

Stalle po obu stronach prezbiterium są wczesnobarokowe (około połowy XVII wieku),
 o bogatych podziałach i dekoracji. W płycinach zaplecków znajdują się
 współczesne im obrazy personifikujące osiem błogosławieństw.

Grupa Ukrzyżowania w łuku tęczowym. Wielce oryginalne jest przedstawienie
 krzyża na tle palmy

Rys historyczny 
Położony jest na niewielkim wzniesieniu, zwanym Wzgórzem Świętopawelskim, opodal wylotu Wąwozu Królowej Jadwigi. Jego historia jest bardzo bogata. Ufundowany był pierwotnie jako budowla drewniana przez bpa Iwona Odrowąża około 1226 roku, w związku z przeniesieniem parafii z kościoła św. Jakuba, przekazanego dominikanom. Usytuowany był mniej więcej w miejscu dzisiejszego kościoła ale brak jest udokumentowanych badań archeologicznych, mogących świadczyć o wyglądzie i o wielkości drewnianej świątyni. Nie wiadomo też, czy przetrwał najazdy mongolskie, czy też był odnawiany, wciąż jako drewniana budowla. Obecny murowany powstał po 1426, a przed 1434 rokiem staraniem wybitnego prawnika, kanonika i oficjała sandomierskiego zarazem plebana świętopawelskiego ks. Grzegorza - o czym informuje nas sam Jan Długosz. Dodatkowych informacji dostarczyła odkryta niedawno inskrypcja poświadczająca, że kościół był poświęcony przez Jarosława, sufragana działającego w imieniu biskupa krakowskiego Zbigniewa. Wspomniany biskup, to oczywiście urzędujący w latach 1423-55 Zbigniew z Oleśnicy, zaś sufraganem był niewątpliwie zmarły ok. 1445 roku dominikanin, przeor konwentu lubelskiego, Jarosław z Lublina. Murowany kościół nie oparł się pożarowi w 1637 roku. Został powiększony i przebudowany wkrótce po pożarze,  osobistym staraniem oficjała i lustratora dóbr kolegiackich, ówczesnego plebana ks. Szymona Dzierżęgi. Po likwidacji probostwa w 1650 roku i złym zarządzaniu przez komendarzy-kaznodziejów kolegiackich, w dodatku sprofanowaniu przez Kozaków Rakoczego, został ponownie poświęcony uroczyście w 1660 roku przez biskupa sufragana krakowskiego ks. Mikołaja Oborskiego. Po przywróceniu parafii w 1688 roku staraniem ks. kanonika Rafała Rościckiego, dzieło obudowy parafii i kościoła podjął ks. Jakub Orzechowski, od 1705 roku proboszcz świętopawelski. Gruntownie odnowił kościół i zainicjował utworzenie, uwieńczone uroczystym zaprowadzeniem w 1719 roku, Bractwa św. Barbary przy kościele, mające na celu pomoc wiernym w dobrym życiu chrześcijańskim i zasłużeniu sobie na godną i spokojną śmierć. W związku z tym zbudował i uposażył kaplicę św. Barbary. To jemu zawdzięczamy ostateczny kształt i wystrój wnętrza. Już w 1706 roku jego staraniem dano w kościele nową posadzkę z marmuru chęcińskiego i odmalowano obraz Nawrócenia św. Pawła z ołtarza głównego. Jego też kosztem w 1715 roku, pracujący nad swymi wielkimi obrazami w kolegiacie sandomierskiej, malarz Karol de Prevot wykonał dwa obrazy, przedstawiające historie z życia św. Pawła Apostoła, patrona parafii. Potwierdzeniem są zapiski w kronice kościelnej informujące, że w 1715 r. P. Karolowi de Piewo (Prevot) za dwa Obrazy S. Pawia zł. 64. wypłacono. Były to zapewne obrazy przedstawiające „Cud ze żmiją na Malcie” i „Uzdrowienie chorego mężczyzny” z nastawy ołtarza głównego. Wiemy także, że wypłacono w 17191: P. Karolowi za trzy Obrazy Taler bit 6 ...40 zł, a były nimi zapewne trzy małe obrazki, w tym przedstawienie Głowy Chrystusa. Jego następca, ks. Marcin Jasiński opasał kościół murem oraz wystawił w 1745 roku dzwonnicę. Za proboszcza Józefa Lisikiewicza, kanonika sandomierskiego, w trakcie działań wojennych kampanii w czerwcu 1809 roku, Sandomierz stał się widownią walk kampanii prowadzonej pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego, stanowiącej etap wojny Napoleona z Austrią. Szczególnie dotkliwie ucierpiały wówczas kościół św. Pawła i zabudowania plebańskie.  Ponownie skutkiem działań wojennych w 1914 roku kościół znacznie ucierpiał, a kilka kul i kartaczy pozostawionych w murach kościoła są pamiątką krwawych walk z nieprzyjacielem.

Nawę zamyka u góry sklepienie kolebkowe

Na ścianach dzielących prezbiterium od nawy fresk przedstawiający Adama i Ewę w raju

Uzdrowienie chorego kaleki przez św. Pawła

          

Opis
Wzniesiony na jednym z sandomierskich wzgórz na zachód od Starego Miasta kościół gotycki, jednonawowy z zamkniętym trójbocznie prezbiterium, ceglany, przedłużony po pożarze w kierunku zachodnim w XVII wieku, z dostawioną ok. 1718 roku od południa kaplicą św. Barbary. Pomimo przebudowy, kościół zachował cechę budowli z wieku XV. Mury wspierają skarpy o trzech spadkach. Zewnętrzna fasada kościelna jest barokowa. Pierwotną, gotycką świątynię proboszcza Grzegorza z 2 ćw. XV wieku przypomina przede wszystkim ceglane prezbiterium. Najprawdopodobniej zasięg nawy gotyckiego kościoła wyznaczają ukośne przypory, pierwotnie zapewne narożne gotyckiej fasady. Nieznaczne przedłużenie to wynik rozbudowy, przeprowadzonej po pożarze w 1637 roku staraniem ks. Szymona Dzierżęgi. Wnętrze przekrywają sklepienia kolebkowe z lunetami pokryte dekoracja stiukową, częściowo polichromowaną i złoconą. I chociaż układ przestrzenny jest dość prosty, bowiem składa się z wielobocznie zamkniętego prezbiterium i prostokątnej nawy, to wzrok przykuwa bogactwo sklepiennej dekoracji i nagromadzonych w świątyni zabytków. W prezbiterium zastosowano układ nieco bogatszy, uzupełniany dodatkowymi elementami w postaci małżowinowych kartuszy, girland owocowych i uskrzydlonych główek z chustami. Dekoracja sklepienia nawy kościoła, nieco skromniejsza niż w prezbiterium i uzupełniana w 1 połowie XVIII wieku, to ornamentowane stiukowe wałki, tworzące sieć różnorodnych figur geometrycznych. W głównych punktach skrzyżowań tej sieci umieszczone zostały główki aniołów z chustami, zaś w obramieniach malowane przedstawienia. Ołtarz główny pochodzi z ok. poł. XVII wieku, dwukondygnacyjny z obrazami Nawrócenia i Ścięcia św. Pawła. Z obu stron obrazu ustawiono rzeźby świętych Piotra i Pawła. Wyżej, pomiędzy rzeźbami świętych Barbary i Małgorzaty, umieszczono obraz, także z 1706 roku, z przedstawieniem Ścięcia św. Pawła z rozkazu cesarza rzymskiego Nerona, nad nim zaś, w otoczeniu aniołów również barokowe, malowane popiersie św. Pawła. Ołtarz wieńczy figura Chrystusa - Króla. Po obu stronach do ołtarza głównego przylegają nastawy z 1715 roku, zdobione umieszczonymi w nich współczesnymi im obrazami wydarzeń związanych ze św. Pawłem, opisanych w „Dziejach Apostolskich”, będącymi dziełem Karola de Prevot. Obraz w północnej nastawie przypomina uzdrowienie kaleki o bezwładnych od urodzenia nogach w Listrze, któremu św. Paweł rzekł: „Stań prosto na nogach!” - a on zerwał się i zaczął chodzić. Po przeciwnej stronie obraz ukazuje patrona kościoła, św. Pawła w czasie jego pobytu na Malcie, gdy strząsnął gada w ogień i nic nie ucierpiał. Dolne, cokołowe partie nastaw wypełniają piękne pejzaże, a zdobne medaliony w zwieńczeniu wypełniają przedstawienia alegoryczne. Jedynym późniejszym, bo pochodzącym z początku XVIII wieku, uzupełnieniem jest późnobarokowe tabernakulum.  Ściany prezbiterium zdobią barokowe malowidła, przedstawiające siedzącą postać Chrystusa ze zmierzającym ku niemu aniołem na ścianie północnej, naprzeciw zaś anioły, trzymające symbole męki i śmierci św. Pawła. Z początku XV wieku zachowała się fragmentarycznie, na ścianach prezbiterium, polichromia gotycka w postaci inskrypcji, mówiącej o poświęceniu przez biskupa Zbigniewa Oleśnickiego nowowzniesionego kościoła. Polichromia ta po odsłonięciu została zabezpieczona i pozostaje niedostępna za stallami. Jej fotokopia wisi na ścianie bliżej chóru muzycznego. Prospekt organowy pochodzi z 1. ćwierci XVIII wieku, ma dekorację akantową. Sam instrument jest już współczesny. Drewniana chrzcielnica jest barokowa (1. połowa XVIII wieku), z rzeźbą Chrztu Chrystusa na pokrywie.                                         

Barokowy ołtarz utrzymany w stylu wyposażenia kościoła

W koszu mównicy rzeźby czterech ewangelistów

 Na zaplecku malowidło z początku XVIII wieku przedstawiające Kazanie św. Pawła.

Wśród obrazów ściennych cenna jest Adoracja Dzieciątka (XVII wiek, szkoła włoska), przywieziona w 1690 z Wenecji 

Sklepienie nawy głównej

 W centralnym punkcie sklepienia cztery plafony wypełnione symbolami zoomorficznymi czterech ewangelistów

Gotyckie główki w chustach to zworniki sklepienne

Stalle po obu stronach prezbiterium wczesnobarokowe powstały ok. połowy XVII wieku, posiadają bogate podziały i dekorację. Marmurowy, wczesnobarokowy portal do zakrystii pamięta także rozbudowę kościoła po pożarze w 1637 roku, w dodatku o poświęceniu świątyni przypomina napis, umieszczony w wieńczącym go, płaskorzeźbionym kartuszu. W XVII-wiecznym portalu zamontowano starsze, okute drzwi z ażurową kołatką, może jeszcze pochodzące z gotyckiego kościoła z XV wieku. Dwa ołtarze boczne przy tęczy z około poł. XVII wieku z obrazami Matki Boskiej z Dzieciątkiem, św. Janem Chrzcicielem i aniołkami oraz św. Józefa. Przy ścianie północnej ustawiony ołtarz boczny św. Barbary, obok chrzcielnica z rzeźbą Chrztu Chrystusa na pokrywie. Ambona oraz chór muzyczny wczesnobarokowe z ok. poł. XVII wieku. Obok kościoła dzwonnica, wzniesiona w latach 1739 - 45 z fundacji ks. Mariana Jasińskiego, miejscowego proboszcza. Prezbiterium od nawy oddziela arkada tęczy z falistą belką z 1712 roku, z umieszczonymi na niej rzeźbionymi figurami Chrystusa Ukrzyżowanego oraz postaciami Matki Boskiej i św. Jana po bokach. Niezwykle rzadkie i interesujące jest przedstawienie Chrystusa na krzyżu na tle rozłożystej palmy, symbolu męczeństwa, ale także zwycięstwa i nieśmiertelności, motywu charakterystycznego dla głęboko religijnej, pełnej mistycyzmu, sztuki baroku w okresie potrydenckim. Z tematyką tą łączy się też dekoracja malarska, pokrywająca ścianę tęczową. Widzimy tu Adama i Ewę, pierwszych rodziców, siedzących pod drzewami wiadomości dobrego i złego, u których stóp przyklękły dwa uskrzydlone aniołki, adorujące krucyfiks na tęczy. W kościele znajdują się też dwa barokowe konfesjonały (pochodzące z około połowy XVII wieku), uzupełnione na początku XVIII wieku oraz wczesnobarokowe ławki (około połowy XVII wieku), o podziałach pilastrowych i płycinowych, z malowidłami oraz dekoracją małżowinową. W zakrystii są wbudowane szafy barokowe (1710), bogato polichromowane.

Sklepienie kaplicy św. Barbary

Pociski tkwiące w murach świątyni